Khi nào thì nghệ thuật có sự dự phần của công chúng trở thành trò lừa đảo, lợi dụng?

Nghệ sĩ Hà Lan Dries Verhoeven vừa làm cho công chúng nổi cơn thịnh nội với cái gọi là tác phẩm “Wanna Play? (Tình yêu thời Grindr)”, được trình bày tại trung tâm trình diễn Hebbel am Ufer (HAU).

Verhoeven dùng một tài khoản cá nhân trên trang Grindr chuyên dành cho người đồng tính để chat với nhiều nam giới, sau đó những mẩu đối thoại riêng tư – bao gồm cả những chi tiết cá nhân, và hình ảnh – đã được chiếu trực tiếp bằng một máy chiếu có độ phân giải cao, lên vách, trong một hộp kính to bằng một cái container chở hàng tàu biển bằng kính, tại HAU.

Nhiều nam nhân ở Berlin đã bị tung những đoạn đối thoại riêng tư (của một mối quan hệ mà họ ngỡ là bồ bịch tiềm năng) và hồ sơ cá nhân của họ trên Grindr lên, mà không hề hay biết và cũng như chưa hề cho biết có bằng lòng hay không. Verhoeven như vậy đã phá hủy một cách hiệu quả một trong những kênh liên lạc an toàn nhất của giới đồng tính nam – Grindr.

Mọi thứ được chiếu lên vách trong thùng kính

Dự án này đã được tường thuật rộng rãi kể từ khi mới mở cửa hôm 1. 10. 2014. Tổng biên tập tờ Berlin Artnet là Alexander Forbes đã phán ngay trong một bài giới thiệu về sắp đặt này – một bài giới thiệu lạ lùng thay chẳng mang tính phê bình (cần có) gì cả: “Verhoeven đã thừa nhận rằng anh biết sẽ chẳng có mấy phản ứng trong một thành phố ưa vừa kín đáo vừa chậm cập nhật các ứng dụng công nghệ như Berlin.” Lầm to!

Khi nghệ sĩ Parker Tilghman tới địa điểm gặp gỡ do Verhoeven đề nghị, anh phát hiện ra sự liên lạc riêng tư của anh trên trang Grindr đã được chiếu cho một đám đông khán giả tại Mariannenstraße và Oranienstraße, thuộc hạng những con đường lưu thông đông đúc nhất ở Kreuzberg. Tilghman vớ luôn lấy Facebook để trút cơn cuồng nộ: “Điều mi đang làm là vô đạo đức. Đó là cưỡng hiếp kỹ thuật số” (digital rape).

Phản ứng từ truyền thông gần như ngay tức thì. Tờ Dazed Digital viết về trường hợp đau thương của Tilghma, Bullett hùa vào, rồi nhanh chóng theo sau là nhật báo của thành phố, tờ Berliner Zeitung. Tilghman hiện đang làm việc với một luật sư để tìm ra một hành động (trừng phạt) về luật thích hợp.

Dries Verhoeven bên những dòng chat của “nạn nhân”

Facebook một lần nữa trở thành chiến trường ở Berlin, với một dòng thác comment từ công chúng. Nhiều thành viên có ảnh hưởng trong cộng đồng nghệ thuật ở Berlin đã lên tiếng. Ashkan Sepahvand, một giám tuyển tại Haus der Kulturen der Welt (Nhà Văn hóa Thế giới), đã viết một bức thư ngỏ du dương, nói trực tiếp với nghệ sĩ (tác giả): “Đây không chỉ là một cuộc khảo sát không lương thiện, mà còn là một thứ thực hành nghệ thuật tùy tiện, cho thấy sự thiếu tôn trọng sâu sắc và một sự khai thác đầy xúc phạm với những con người mà anh đã tìm cách bẫy họ vào trong hành động này.” Ông tiếp tục, “Tác phẩm của anh ở đây đừng hòng khiến được công chúng cười nhạo những chủ thể là những con người đang sống kia.”

…

Phản ứng của công chúng với tác phẩm này gần như là đồng thanh giận dữ, và thế là đúng. Tác phẩm này là một sự vi phạm quyền riêng tư của công dân. Nó chế giễu cộng đồng gay ở Berlin, và cộng đồng gay nói chung. Nó khiến người ta càng thêm sợ hãi và lo lắng vi mình là gay, khi bị hỏi han, hay khi giao thiệp qua những kênh riêng tư với những người đàn ông khác. Nó khiến cho một kênh giao tiếp từng là an toàn với giới gay giờ trở nên đáng ngờ. Bằng cách phát tán trên mạng và nơi công cộng thông tin cá nhân nhạy cảm, gồm những thứ đọc được, những hình ảnh nhận dạng được của những người tham gia bất đắt dĩ, Verhoeven không chỉ bộc lộ một cách thô bạo những nạn nhân của anh ta, mà còn đẩy họ vào nguy hiểm.

GIữa những hình ảnh nhận dạng được của “nạn nhân”

Khi tôi đến xem sắp đặt, trong cái container kính đã không còn những hình ảnh chiếu lên vách nữa. Nghệ sĩ ngồi một mình, sau một tấm màn trong veo mỏng mảnh. Anh ta đang nói chuyện điện thoại, quay lưng về phía khán giả. Một tấm kính đã bị vỡ do một người xem tương một cục đá vào. Có lẽ sức nặng của sai lầm cuối cùng đã đổ xuống Verhoeven.