Chúng tôi học gọt hoa thủy tiên

Dù đọc thần thoại Hy Lạp từ bé và sau này có đọc các bài viết của Pha Lê trên Soi nhưng không hiểu sao tôi không thể nào nhớ nổi các vị thần và cây phả hệ rắc rối, chuyện nhầm thần nọ với thần kia là bình thường nên cuối cùng tôi đành chào thua. Đọng lại của thần thoại Hy Lạp chỉ có vài tích truyện nho nhỏ, ví dụ như truyện chàng Narcissus, một chàng trai quá đẹp trai nhưng vì kiêu ngạo và lãnh cảm đã bị các nữ thần nguyền rủa, khiến chỉ có thể yêu được chính cái bóng của mình phản chiếu dưới nước, rồi đã chết đi biến thành loài hoa thủy tiên tuyệt đẹp, thích soi bóng mình dưới nước. Tên Tây của hoa thủy tiên vì vậy là Narcissus, và bệnh ái kỷ, tự yêu mình được gọi là Narcissim.

“Narcissus”, Caravaggio, 1598. Chàng trai mải mê ngắm mình đến mức ngu muội.

Hoa thủy tiên vốn không có ở Việt Nam nhưng cũng từng rất quen thuộc với người Việt Nam. Trong bút ký Tờ Hoa cụ Nguyễn Tuân có đoạn về cách người xưa tính thời gian bằng cái đồng hồ đặc biệt – hoa thủy tiên. Mỗi năm vào đêm giao thừa người ta tổ chức cuộc thi hoa thủy tiên ở Văn Miếu, giò hoa nào nở đúng giờ phút chuyển giao giữa năm cũ và năm mới sẽ được trao giải. Trong cuốn Vang bóng một thời, cụ Nguyễn Tuân cũng đã mô tả về cách người xưa gọt và chơi hoa thủy tiên, nhưng đúng là vang bóng một thời, hồi đấy thú chơi hoa thủy tiên tưởng chừng đã mất.

Thủy tiên đã gọt chuyển sang lọ thủy tinh để nuôi rễ

Không nhớ chính xác khoảng bao lâu, chắc cũng chỉ độ mươi mười lăm năm, mỗi hội chợ xuân người Hà Nội lại thấy các hàng hoa bày bán các giò thủy tiên khoe bộ rễ trắng, lá xanh trong những chiếc bình thủy tinh. Tuy nhiên vì đa phần là hàng chợ nên các bình hoa thủy tiên này khác xa với thứ thủy tiên mà cụ Nguyễn Tuân mô tả. Củ không được cắt gọt, tỉa tót gì nên thường lá cao vống và tốt um, hoa cũng nở tự nhiên chót vót. Chính thế nên người ta cũng lơ là với thủy tiên. Tôi nhớ có chiều 30 Tết, tôi lên chợ hoa Quảng Bá, đi qua một dãy những bình, lọ đựng đầy củ thủy tiên nở hoa um tùm mà không ai mua, cậu thanh niên trông hàng mặt đỏ gay hùng hổ vung chân, này thì thủy tiên, đá tan nát hết đám hoa.

Hoa thủy tiên bày bán dịp Tết. Ảnh từ đây

Người ta quay lưng với hoa thủy tiên cũng vì một phần thú chơi hoa thủy tiên nó nằm ở chỗ phải được tự tay gọt tỉa, tự tay chăm sóc và đợi ngày hoa nở, nhưng do thú chơi này đã đứt đoạn một thời gian nên ngay như tôi có muốn cũng không thể chơi được. Cách đây một thời gian, tình cờ tôi có xem được clip hướng dẫn gọt hoa thủy tiên trên diễn đàn Câu cá, tò mò nổi lên, tôi cũng lọ mọ đi kiếm củ hoa, mua lưỡi dao mổ về tập gọt. Kết quả là một mớ củ nát vụn và lẩm bẩm biết thế gọt hành tây còn xào được thịt bò.

Những tưởng đã không thể chơi được thú vui nói trên thì tình cờ mấy hôm trước qua quán trà Thưởng trà nhìn thấy mấy chậu thủy tiên đang được thủy dưỡng, tôi mới tò mò hỏi, hóa ra chủ quán Nguyễn Việt Bắc cũng mới đang tập chơi thú vui này. Mừng quá vội hỏi han kỹ lưỡng thì biết hóa ra cũng có nhiều người tò mò như tôi. Đồng bệnh tương lân nên Bắc đang định mở một workshop, mời người có kinh nghiệm để chia sẻ. Tôi vội vàng xin đăng ký bằng được.

Đúng hẹn, chiều Chủ nhật tôi ghé quán Thưởng trà, đến nơi đã thấy mọi người tụ tập khá đông đủ, thành phần tham dự khá đa dạng, từ những bạn trông còn rất trẻ cho đến những cụ đã nghỉ hưu, hầu hết tất cả đều chưa có kinh nghiệm gì như tôi. Mỗi người được phát cho một củ thủy tiên và một con dao tỉa chuyên dụng.

Người tham gia workshop

Để bắt đầu, chủ quán giới thiệu người sẽ chia sẻ kinh nghiệm hôm nay là anh Nguyễn Đức Dũng. Anh Dũng đã học được cách tỉa từ cụ Nguyễn Phú Cường – một nghệ nhân nổi tiếng về gọt tỉa thủy tiên.

Nguyễn Việt Bắc (áo đen) – anh Nguyễn Đức Dũng (áo trắng) người dạy gọt thủy tiên

Nghệ nhân Nguyễn Phú Cường

Hóa ra giống tôi, Dũng cũng đã từng mày mò gọt tỉa hoa từ clip trên diễn đàn Câu cá và cũng không thành công, cho tận đến khi học được kỹ thuật từ cụ Cường. Nay với workshop này, những người như tôi không phải mất công tự mày mò mất thời gian nữa. Đơn giản nhất muốn gọt hoa thì phải có củ, nhưng củ hoa thủy tiên không có ở Việt Nam mà phải nhập về từ Trung Quốc. Chất lượng củ hoa cũng rất đa dạng và giá tiền cũng thế. Những người chơi thủy tiên như Dũng hàng năm đều phải đi lại các hàng cung cấp từ chợ Hoàng Hoa Thám đến Bát Tràng để tìm kiếm nguồn cung ổn định. Ngoài củ ra thì vấn đề dao cũng nan giải (tôi đã từng gọt hỏng bằng dao mổ nên hiểu rất rõ). Dao chuyên dụng được thiết kế một đầu vát và một đầu có rãnh soi để giúp người chơi tỉa được củ mà không phạm phải lá và mầm hoa. May làm sao, năm nay có người chơi hoa đã đứng ra tự làm dao chuyên dụng để cung cấp cho mọi người.

Dao gọt chuyên dụng

Dũng bắt đầu hướng dẫn kỹ thuật cơ bản cho mọi người. Cấu tạo của củ hoa Thủy tiên cũng như củ hành tây, củ tulip… gồm có nhiều lớp áo bao bọc mầm lá ở giữa, đến lượt lá lại ôm trọn bao hoa ở trong. Bình thường nếu chỉ rửa sạch và thủy dưỡng thì củ thủy tiên cũng sẽ tự phát triển và mọc hoa như những bình hoa vẫn bán ở chợ Tết, lá tốt um và hoa mọc tự phát. Thú chơi hoa thủy tiên cũng như chơi cây cảnh là người chơi phải dùng dao để cắt tỉa sao cho lá mọc thấp, hoa nở theo đúng ý của mình. Có những người tỉa giỏi sẽ tạo được hình những bình hoa như hình thiên nga, hình con cua… và điều khiển được thời gian hoa nở như trong bút ký của cụ Nguyễn Tuân.

Sọt củ hoa thủy tiên

Bước đầu tiên, người chơi sẽ phải làm sạch củ khỏi đất cát và những lớp rễ, lá chết bám bên ngoài để dễ dàng cho việc cắt tỉa. Tiếp theo người chơi sẽ cẩn thận nhẹ nhàng dùng dao để bóc tách cẩn thận từng lớp áo của củ để dần dần lộ ra mầm lá và gốc hoa ở dưới. Nói thì đơn giản nhưng bắt tay vào thực hiện mới thấy không đơn giản chút nào. Mọi người trong quán trà chúi đầu vào củ hoa của mình để cẩn thận tỉa nhưng chốc chốc lại nghe thấy tiềng hồi hộp hỏi thầy hướng dẫn xem dao đã phạm vào bao hoa chưa. Giây phút khi tách được mầm lá đầu tiên màu xanh lộ ra dưới lớp vỏ củ màu trắng thật hồi hộp.

Củ thủy tiên còn cả tảng đất

Củ được làm sạch

Tôi toát mồ hôi, hì hục mất mấy tiếng mới gọt được hơn nửa củ. nghĩ bụng có khi hỏng đến nơi rồi. May mà Bắc mang ra khoe bình hoa hôm đầu Bắc tự gọt, giờ đã lộ rễ trắng lá xanh; tôi nghĩ bụng chắc là lần này có hướng dẫn đàng hoàng không đến nỗi thành thái vụn. Nhìn một loạt chậu hoa đang được Bắc thủy dưỡng bên hồ cái Koi, chậu nào cũng đang phát triển rất tốt, không một vết thâm trên củ và rễ trắng muốt mà hy vọng sớm muộn gì mình cũng sẽ gọt tỉa được như vậy.

Thủy dưỡng trong chậu đất

Vèo một cái đã hết buổi chiều, kết thúc buổi workshop, mỗi người được tặng một củ thủy tiên chưa gọt mang về để thực hành và hẹn kỳ workshop tiếp theo để nói về những kỹ thuật khó hơn.

Mọi người gọt củ hoa

Tôi cầm củ hoa đang gọt dở dang mang về nhà gọt tiếp, bọn trẻ con thấy tôi tỉ mẩn ngồi tỉa từng lớp lá củ tò mò hỏi xem đang làm gì. Tôi dừng dao chỉ cho chúng nó và nói về thú vui ngày Tết của người xưa, nghe xong bọn nó mới háo hức để đợi ngày hoa nở. Nghĩ lại ngày xưa mỗi dịp Tết đến, trẻ con có nhiều thứ để đợi chờ, háo hức khi dọn dẹp nhà cửa, gói bánh trưng, mua hoa Tết. Bây giờ Tết càng ngày càng trở nên gọn nhẹ mang ý nghĩa thủ tục, bọn trẻ con có khi chỉ còn tiền mừng tuổi để mà trông đợi. Với vài củ thủy tiên thế này biết đâu Tết đối với chúng nó lại có ý nghĩa hơn?