Đi & Ở

Người Anh đi bộ 13. 07. 19 - 3:22 pm

Pha Lê (bài và ảnh)

Nước Anh có một thú vui lạ kỳ: đi bộ

Thú vui này chẳng phải thứ đùng cái thành mốt, mà đã nhen nhóm từ rất lâu. Những nhân vật của các nhà văn Anh có tên nghe quen quen sống cách đây mấy trăm năm chưa bao giờ thoát khỏi số phận đi bộ, cô Jane Eyre có khác cô Elizabeth Bennet đến mấy đi nữa, một cô vẫn phải tốn vài trang đi bộ từ điểm A đến B, cô kia đi bộ từ B về A, có khi đi bộ đến rách cả giầy, tóe cả máu. Cậu bé David Cooperfield lúc bỏ trốn và muốn tìm lại bà dì Betsy nhưng không đủ tiền đi tàu cũng xem việc đi bộ từ London đến tuốt Dover là việc… bình thường.

Đi bộ có tổ chức

Nếu nghĩ đấy là chuyện ngày xưa, phản ánh qua tiểu thuyết cũng xưa nốt thì thật là nhầm. Nước Anh hiện đại không phải xứ ai thích lười thì xin nghỉ làm để đi du lịch, thành ra những ngày phép đối với người Anh là rất quý giá. Thế mà thời nay vẫn có rất nhiều người dùng thời gian nghỉ hiếm hoi để thực hiện các chuyến đi bộ đường dài, xem việc bầm chân như cô Jane hay bé David là một niềm vui, rồi những công ty, tổ chức kiếm tiền bằng cách phục vụ cái niềm vui ấy.

Để tiện so sánh, đi bộ đường dài ở Anh là những chuyến đi bằng quãng đường từ thành phố Hồ Chí Minh xuống Vũng Tàu hoặc ra Mũi Né, tốn bét cũng phải từ 3 tới 4 ngày hoặc hơn cả tuần. Ví dụ đường đi bộ Cleveland ở mạn biển phía Đông nước Anh là đường dài 175 cây số, tốn từ 9 tới 13 ngày để hoàn thành. Đường James Herriot ở phía Bắc (thuộc cụm thung lũng Yorkshire) dài 83 cây số thì tốn từ 4 đến 5 ngày. Những dân cuồng đi bộ nếu thấy chừng ấy vẫn còn ít, nước Anh sẽ có cả các tuyến đi bộ dài mút chỉ hơn nữa, ví dụ tuyến Pennine Way đi từ Debryshire ở miền Trung tới tận biên giới Scotland ở phía Bắc, dài 467 cây và cần ít nhất là 18 ngày để hoàn thành nếu người đi thuộc dạng “giàu kinh nghiệm”.

Không thích đường dài là đường ngắn có ti tỷ. Nhiều tổ chức phi lợi nhuận của quốc gia, của cá nhân, các trang web chính thức lẫn không chính thức đều nghẹt thông tin về đi bộ. Làng hẻo lánh đến đâu, miễn có thiên nhiên hoặc nằm trong tuyến đi bộ – mà ở Anh thì gần như đâu cũng có tuyến đi bộ – là thể nào cũng có một văn phòng hướng dẫn dành cho du khách cũng như người bản xứ. Họ cung cấp miễn phí bản đồ, địa chỉ quán xá, nhà nghỉ, khách sạn, nơi có khu cắm trại, có nước sạch, những công ty vận chuyển hành lý có uy tín… để giúp ai bị bệnh cuồng chân. Báo chí từ tờ Guardian nổi tiếng đến tờ Independent luôn có mấy bài “đi bộ tổng hợp” để giới thiệu những tuyến đi đẹp, ai thích tra cứ tra.

Người Việt Nam mình hay bị chê là lười đi bộ, uỵch một phát là xe máy đỗ ngay cửa, có đi thì gọi là vài bước. Tất nhiên lý do luôn nhiều và cái nào nghe cũng trôi, vì kể xấu rất dễ. Đại loại: phương tiện công cộng chả như “Tây” để mà ai cũng đi bộ ra trạm xe buýt, Metro xây mãi chỉ thấy dựng ra vài cái cột, đường phố vừa bụi vừa đông đúc chen lấn, chỗ cho người đi bộ hoặc không có hoặc lấm tấm rác và hàng rong, được vài nơi ở trung tâm thì lại đầy xe.

Tôi cũng không hơn gì, đi bộ dăm ba bữa xong hít bụi, về nhà họng sưng, mũi khò khè, chưa thấy khỏe đâu chỉ thấy bệnh, riết rồi ra đường chỉ mong về cho sớm. Các bạn “phượt” của mình cũng hay bị kêu là lấy xe máy chạy tới chỗ nào có vẻ hoang sơ, chụp chọt ảnh tải lên mạng rồi để lại mớ rác cộng vỏ lon bia. Thông tin đi gọi là kháo nhau, chả có cái tổ chức gì chính thức với thông tin hỗ trợ cho đàng hoàng.

Chê mãi có thay đổi nổi đâu? Thực ra cũng chẳng biết phải làm sao để mà thay với đổi. Cái làm được nhất là có dịp đến Anh thì đi bộ vậy, một là tới xứ đi bộ lại không đi bộ thật chẳng khác nào tới Việt Nam mà không ăn phở. Hai là đến Anh cũng chẳng lấy lý do trời nóng ẩm, bụi bặm, xe máy đông, lắm rác… để chống chế cho chuyện làm biếng. Ba là mình không biết bắt đầu từ đâu để chuyện đi bộ tại nước nhà nó khá, thì đi thử xứ người xem họ làm trước.

Đi bộ thấy gì

Đi bộ thấy tổ chức xã hội xen kẽ với gìn giữ tự nhiên nó tốt đến cỡ nào. Vùng Yorkshire của Anh là tập hợp của các thung lũng cổ xưa rất đẹp như Malhamdale, Wharfedale, Nidderdale, Wensleydale, Swaledale… và chi chít các thung lũng khác nữa, với Nidderdale được cấp mác AONB – tức vùng có phong cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp, xuất sắc vượt trội.

Nidderdale có thị trấn Pateley Bridge gọi là lớn nhất, cả thị trấn có một con đường chính và vài nhánh tẽ ra xung quanh, ngay cạnh Pateley là làng Bewerley có một chút tẹo, hai bên đi bộ qua lại được. Pateley be bé nhưng có văn phòng nhỏ để hướng dẫn khách tứ xứ tới chơi. Ngại vào hỏi han thì trang web về đi bộ của Nidderdale cũng có đủ thông tin.

Chọn một tuyến đi rất nhỏ, chừng một tiếng đồng hồ, là tuyến “Ngắm cây ở Bewerley” trên trang web. Vào web là in được hướng dẫn kèm bản đồ. Tuyến ngắn thôi nhưng đầy đủ thông tin hấp dẫn để vừa đi vừa học. Làng Bewerley tự hào rằng khu rừng nhỏ của mình là khu rừng cổ, tức rừng đã hình thành từ cách đây hàng trăm năm, cây cũ chết đi cây mới sống lại và luôn có cây. Hướng dẫn ghi rõ mùa xuân thì hoa gì nở, mùa thu cây sẽ đổi màu ra sao.

Đi đến đâu, quẹo đâu, chỗ nào có cây gì đều rất thú vị. Rừng ở Bewerley chủ yếu nhiều cây sung dâu, nhưng cũng có cả táo gai, đỗ quyên, cây cơm cháy, dẻ gai. Rừng có cái hồ nhỏ, cạnh hồ còn có cây gỗ trăn, và hồ thường có vịt trời đến tụ tập bơi. Ghé ngắm hồ thấy cả đàn vịt đang tung tăng.

Duy trì thiên nhiên cũng có khi mắc sai lầm. Chính quyền Nidderdale thừa nhận là vào khoảng những năm 1793, dân Anh đem cây đỗ quyên về, cây ra hoa đẹp nên ai cũng thích, thích nên sinh ra mốt trồng cây này. Mãi về sau người Anh mới biết hoa đỗ quyên khi nở sẽ gây hại cho các cây bản xứ. Thế nên các bạn làm công tác rừng ở Nidderdale đang cố sửa sai, từ từ dỡ bớt đỗ quyên đi để kích thích hoa lá bản địa mọc lại.

Tuy nhiên cái họ làm tốt thì họ đã làm rất tốt. dữ liệu về tuyến đi bộ phân tích đầy đủ rằng người dân cố ý để lá rừng và cành cây gãy dưới đất, không quét cho đẹp lối đi làm gì. Người đi bộ sẽ thấy rằng đất rừng cũng như thảo nguyên xung quanh rất mùn xốp, tơi tốt, tất cả do rừng được giữ gìn lâu năm, lá cây mục ruỗng tạo mùn, cành cây là nơi ở của nấm, vi sinh vật có lợi.

Một phần rừng là của cộng đồng, đi bộ thoải mái, phần còn lại là rừng tư nhân. Xung quanh rừng là nơi trang trại thả cừu, bò ăn cỏ, con nào con nấy lông phồng phồng, khỏe mạnh và nom như cục bông. Đồi núi xanh rì như ngọc, nhấp nhô, tuyến đi mang tiếng là “ngắm cây” nhưng ngắm được cả rừng và thảo nguyên.

Nhìn thảo nguyên tưởng nó chỉ có một loại cỏ nhưng ngắm kỹ sẽ thấy rất nhiều cỏ khác nhau. Thảm cỏ mơn mởn ấy là một cái bẫy, do đất bên dưới rất tơi xốp, đủ lún cả một cẳng chân và làm dơ hết áo quần.

Kinh hãi sau khi phải giặt một mớ bùn đất trên người, tôi lết đến văn phòng du lịch ở Pateley để hỏi xem có tuyến đi bộ ngắn nào bớt bùn sình đất xốp không, là bác nhân viên tại đó lôi ra ngay một cuốn hồ sơ đi bộ dày cộp. Hỏi han thì bác nói bác cũng thích đi bộ và đi gần hết các tuyến trong tập hồ sơ này rồi. Vừa nói bác vừa chỉ những tuyến ngắn, đỡ dơ quần áo và đẹp nhất trong mùa, xong phát cho bản đồ miễn phí. Bác không hề làm việc theo kiểu học thuộc lòng chừng đó tuyến đường rồi đi lội sình thế nào mặc bay.

Tuyến bác chỉ, bác cảnh báo là hơi mệt vì phải leo đồi, nhưng leo lên thì thấy được Nidderdale và toàn cảnh thị trấn Pateley Bridge, đường đi lên đẹp mà đường đi về cũng đẹp. Mà quả vậy thật, đường ngắn và leo dốc khá mệt nhưng không hề lấm lem, trên đường lác đác nhà, trên đỉnh là một nhà thờ cũ, đặc biệt dọc lối đi có dải tường đá, dài hút mắt, lên tới đỉnh để ngắm Nidderdale còn thấy tường đá uốn éo khắp nơi trong thung lũng, chỗ tường mọc rêu, chỗ thì cây hoa, cây dây leo xiết quanh. Cảnh này cộng với thung lũng xanh ngập sương mù là thấy mọi thứ thật thần tiên, y như trong truyện thiếu nhi kỳ ảo viễn tưởng của Anh Quốc. Ngắm cảnh xong cầm bản đồ đi về là thấy đường về ngập cây đủ màu sắc, trên đường còn có băng ghế để ai đi bộ mệt có thể nghỉ chân.

Đi bộ lợi gì

Đi bộ đối với dân Anh không chỉ là một thú vui, mà còn là một thú vui… kiếm ra tiền, lợi kinh tế. Dễ thấy nhất là đi bộ sẽ tạo nên một lượng khách hàng cho các tổ chức kinh doanh phương tiện di chuyển công cộng (tất nhiên trong đó có nhà nước), cho các quán xá, nhà trọ, nhà hàng ở những vùng quê để nơi mang tiếng là “làng quê” luôn giàu có. Theo đuôi họ là các công ty chuyển đồ đạc vali, do dân đi bộ đường dài hết mấy ngày chỉ đem túi xách hoặc ba-lô lúc đi bộ thôi, hành lý lỉnh kỉnh khác phải có xe chuyển về nhà trọ dùm trước, thế là nước Anh có thêm một nghề lương thiện cho dân kiếm tiền.

Rời Nidderdale để đến Malham – một thung lũng khác tại Yorkshire – hòng đi bộ tiếp, một cô tài xế taxi tên Emma đồng ý chở tôi tới đó, vừa lái xe nữ tài xế vừa khen rằng Malham đẹp lắm. Ừ thì tuyến đi bộ một vòng thăm vòm núi Malham, đến hẻm núi Gordale Scar và thác Jannet Foss rất nổi tiếng, dài hơn 7 cây số thôi, dễ đi, cả trẻ em cũng chỉ cần 3, 4 tiếng là xong. Vòm Malham từng là nơi quay phim Harry Potter, cô Emma kể trước đó nó là thác nước, nhưng giờ nước cạn rồi nên nó trở thành một vòm đá lớn nhẵn nhụi vô cùng quyến rũ.

Malham còn hấp dẫn vì tuyến đi giúp người cuốc bộ thấy được những cánh đồng chăn thả cừu và bò rải rác khắp vùng đồi núi uốn lên lượn xuống. Người Anh ưa dùng vật liệu có sẵn tại địa phương, nên dân Yorkshire lấy luôn đá ở Yorkshire để dựng trang trại, nhà ở, nhà kho, thậm chí để xây cả tường từ đá hòng chia đất của trang trại ra thành lô cũng như phân ranh giới cánh đồng của mình với cánh đồng nhà hàng xóm. Kết quả là các cụm trang trại có nhà và tường đá phủ rêu đẹp một cách giản dị và bền bỉ, đủ dẹp để biến nơi mục đích chính là chăn nuôi thành điểm đáng xem nhất khi đi bộ chứ đi bộ chẳng phải chỉ là xem rừng, ngắm cây hoa, chim chóc, thác nước. Đi bộ mới hiểu vì sao thịt cừu thịt bò và bơ sữa ở Yorkshire nổi tiếng ngon khắp thế giới, và tại sao dân Yorkshire chả bao giờ phải sợ các loại tin tức cảnh báo thực phẩm bẩn.

Một người Pháp từng nói với tôi rằng miền quê Pháp dù là quê nhưng trang trại vẫn có tí dấu tích hiện đại, còn ở Anh cứ về quê là run lập cập. Nước Anh bảo thủ vẫn dùng vật liệu từ thời nảo nào, cảnh tuyệt đẹp đấy, khổ nỗi tường đá với nhà bằng đá và gỗ cứ cho cảm giác như thể mình đang đi trên khu đất trống trơn bị bỏ hoang, báo hại vừa đi vừa sợ thót tim. Thử hỏi nữ tài xế Emma về vấn đề này, cô Emma mách rằng xây tường đá cũng là một nghề có từ rất lâu, và giờ vẫn còn dân địa phương sống bằng nghề đó, không sợ thất nghiệp, thậm chí còn xem việc dựng tường đá ở miền quê là một nghệ thuật, bởi nghệ nhân làm tường phải biết chọn vật liệu địa phương và phải biết xếp đá chứ không phải chồng mấy phiến lên với nhau, trét xi măng rồi muốn xây sao xây. Nhưng nhờ cái dải tường đá trải dài hút mắt mà cảnh vật nước Anh tự dưng nom vững chãi hơn hẳn, kiểu vững chãi của lòng đam mê đi bộ qua hàng mấy trăm năm vẫn chưa suy chuyển ở xứ sương mù.

Mới đầu nghe về nghệ thuật xây tường đá, ai cũng nghĩ cô Emma đùa. Nhưng tôi bắt gặp ngay một bác làm nghề này khi xuống Bakewell đi bộ. Bakewell là một thị trấn nhỏ ở miền trung, nó xinh xắn với số lượng thiên nga, vịt trời, chim chóc, cừu bò nhiều hơn số lượng người.

Những thị trấn xung quanh khu vực này đều có tuyến đi bộ đẹp và văn phòng hướng dẫn với bản đồ đầy đủ. Lúc đang lội đường đồi nhấp nhô lác đác những chú bò gặm cỏ bình như vại, bỗng thấy một bác đang lúi húi xếp đá sửa góc tường giữa thiên nhiên trống trải. Nhìn bác lọt thỏm bé nhỏ mà càng thấy khâm phục tinh thần bác. Bác vui vẻ trò chuyện với người lạ, bảo rằng tường đá ở Bakewell cũng xưa rồi, có cái 200 năm tuổi, cái 100 năm tuổi, bác sống bằng nghề đắp và sửa tường. Mấy món “đồ cổ” luôn cần sự chăm sóc thành thử việc không thiếu, mà dân ở đây không ai ham phá cũ xây mới, lâu lâu dân rảnh còn tụ họp ra sửa tường không công phụ bác cho vui.

Để có cái gọi là kinh tế địa phương, thì bản thân dân địa phương phải yêu địa phương mình. Họ yêu vật liệu địa phương, xây nhà làm tường từ những thứ thiên nhiên cho ở xung quanh, yêu những cái nghề làm nên cuộc sống ở địa phương họ. Từ Yorkshire đến Bakewell, những căn nhà xây từ đá gỗ bản địa luôn đáng giá nhất, thậm chí còn đắt ngang ngửa tiền mua bất động sản tại thành phố lớn như London. Người sống ở vùng quê không nhất thiết phải có suy nghĩ bỏ quê lên thành phố tìm việc, hoặc phải chui vào nhà máy làm công ăn lương. Họ cũng quý phong cảnh thiên nhiên nơi mình ở và đi bộ thường xuyên, nên chẳng mấy ai thích chặt cây hay san phẳng tuyến đi bộ để xây thêm cụm biệt thự.

Nhắc đến thiên nhiên, cứ phải đi bộ giữa nó thì mới yêu nó được. Lúc đọc thông tin rằng nước Anh có lắm rừng tư nhân, tôi tò mò hỏi dân địa phương thì ai cũng cho rằng đấy là chuyện thường. Rừng là một nguồn tiền bất tận thành thử dân giàu rất ham, cứ có tiền là tương ngay một khoản rừng do nếu hiểu và biết khai thác đúng mực, bền vững, cái lãi thu được từ tài nguyên rừng nó cứ thế mà chảy vào túi, dùng muôn kiếp nó vẫn còn hoài. Người mua rừng luôn có rừng và tiền, người đi bộ luôn có rừng để mà đi.

Cách kiếm tiền bền vững từ thiên nhiên cũng rất đa dạng. Lúc một bác nghệ nhân tên Nigel ở Yorkshire thấy người Việt Nam lặn lội từ xa xôi đến, lại khoái đi bộ và những tiểu thuyết rặc Anh, bác đã dẫn tôi đến vùng đất có cây thạch anh mọc bạt ngàn – nơi nhà văn Emily Brontë lấy cảm hứng để viết truyện “Đồi gió Hú” – vào một buổi sáng sớm đầy sương mù. Bác tủm tỉm cười bảo “Đây, chỗ ở của Catherine và Heathcliff”. Sau bao nhiêu năm mà người đi bộ vẫn có thể ngắm nhìn khung cảnh chính bà Brontë từng ngắm nhìn.

Lúc đưa mắt nhìn thạch anh tím tuyệt đẹp dài hút mắt giữa làn sương mù, bác Nigel bỗng reo lên, chỉ tay về phía bức tường đá “Kìa, gà gồ đỏ”. Bác kể rằng những mảnh đất hoang ở Yorkshire này từ ngàn năm tới giờ chẳng có gì mọc nổi ngoài thạch anh tím, nhưng đừng tưởng là không có cách nào biến nó thành tiền ngoài cách san phẳng để xây nhà lầu với khu mua sắm, nhìn vậy chứ giới tài phiệt tranh nhau mua đấy. Đất thạch anh là một hệ sinh thái đặc biệt hiếm hoi, ít nơi có, mà mầm cây thạch anh lại là món khoái khẩu của một giống gà quý: gà gồ đỏ.

Các chủ đất thạch anh giữ và nhân giống gà gồ trên diện rộng, họ quan sát xem khoảnh thạch anh nào vừa đủ “tuổi già” thì họ sẽ dùng lửa đốt sơ khoảnh ấy. Đây là hình thức chăn nuôi có từ ngàn năm và đòi hỏi chủ đất phải có kinh nghiệm, do chọn đúng thạch anh đủ tuổi để đốt thì chúng mới nhú mầm non. Gà gồ sẽ ăn các mầm thạch anh và tiện thể bón phân cho đất. Nếu biết quản lý luân phiên giữa các khoảnh và sắp xếp thời gian đốt xoay vòng thì thạch anh lúc nào cũng còn để nuôi gà no đủ, nguồn thức ăn chăn nuôi cứ thế có mãi mà không phải bỏ tiền mua.

Gà gồ đỏ ở vùng đất thạch anh nổi tiếng ngon, thịt bùi, mềm, mọng như thịt rừng mà lại ít mỡ. Tới mùa săn bắn, chủ đất sẽ bán vé cho những ai thích hoạt động này để họ đến săn gà gồ, một suất săn phải chừng… mấy ngàn tới chục ngàn Bảng. Ai nghe xong giá cũng phải giật mình trừ dân địa phương, họ chỉ nhún vai nói người Anh bản xứ thích đi săn ngang bằng đi bộ nên chịu chi lắm. Bởi vậy các chủ đất rừng và chủ của các lô đất thạch anh tưởng là nghèo nàn này luôn kiếm bộn tiền, và chẳng ai phàn nàn về nhà giàu với các thú vui lạ đời của họ vì nhờ họ kiếm ra tiền cũng như khai thác đúng mực mà người dân còn thiên nhiên để ngắm.

Nhưng ngoài lợi kinh tế trung ương lẫn địa phương và góp sức bảo vệ thiên nhiên, cái lợi to nhất của đi bộ chính là sức khỏe, hay nói đúng hơn là một thế hệ trẻ em luôn khỏe mạnh. Đứa bạn đi cùng với tôi vốn là đứa dai sức, nhưng vẫn phải cảm thán “Ở đây có hai thứ khỏe, một là chó hai là trẻ em, khỏe gì khỏe thế!” sau khi đi bộ và bắt gặp trẻ con với cún xứ người. Dân ở đây luôn dắt chó đi dạo giữ thiên nhiên bạt ngàn, chú khuyển nào cũng nom tràn trề năng lượng. Trẻ em Anh Quốc thì dù trời lạnh mấy cũng gỡ hết áo khoác, mặc mỗi chiếc áo thun đi phăm phăm, trong khi người lớn bọn tôi đã chủ ý chọn những tuyến đường “dễ, phù hợp với cả gia đình” mà phải quấn đủ khăn ấm và đuổi mãi không theo kịp các cẳng chân bé xíu.

*

Bài đã đăng trên báo Tuổi trẻ Cuối tuần.

Bài đã đăng

• Giáng sinh tặng gì? Hãy tặng một túi cam vàng! - Pha Lê (17/12/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 11): Qua Kazakhstan kìa ai tiễn rượu vừa tàn - Đặng Thái (11/05/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 9): Ở Astana mọi thứ đều to đến bất thường - Đặng Thái (10/04/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 8): Bảo tàng, tượng thép dát vàng, khung to mà liệu đồ hàng có to? - Đặng Thái (09/03/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 7): Ở Thủ đô, không ai tin tôi là khách du lịch -  Đặng Thái (27/02/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 5): Chợ mà không có phụ nữ, cũng chẳng có ruồi - Đặng Thái (10/12/2022)
• Oman-Kazakhstan (bài 4): Chống Cộng sản thì làm thế nào? Thì xây điện, đường, trường, trạm! -  (04/12/2022)
• Oman-Kazakhstan (bài 3): Nghìn dặm qua hoang mạc, không thấy lạc đà mà thấy… rùa - Đặng Thái (28/11/2022)
• Oman-Kazakhstan (bài 2): Qua năm ải quan, đứng sáu tiếng - Đặng Thái (21/11/2022)
• Oman-Kazakhstan (bài 1): Vừa đổ xăng, vừa chạy giấy lại vừa học tiếng Nga - Đặng Thái (12/11/2022)

» Xem tiếp...