Oman-Kazakhstan (10): Nurbankgate hay hạnh phúc của một tang gia

Đi ngang qua chân tháp Baiterek thì thấy tòa nhà Ngân hàng Nurbank. Nurbank chỉ là một ngân hàng nhỏ, tầm cuối top 10 ở Kazakhstan nhưng đã trở nên nổi tiếng với vụ Nurbankgate, với cái kết đắng cho chàng phò mã muốn được cả Hãn quốc nhờ lấy công chúa như con đường tiến thân duy nhất của các nhân vật nam chính trong vô số những truyện cổ tích Kazakhstan.

Chi nhánh Astana của ngân hàng Nurbank, nay xếp hạng 13 mà có nốt đất ở ngay trung tâm chính trị! Ảnh: Đặng Thái

Chuyện kể rằng bác Na có ba cô con gái: cô lớn Dariga học sử, cô thứ hai Dinara học đạo diễn kịch và cô út Aliya học quan hệ quốc tế. Nếu bác cứ yên vị làm Thủ tướng trẻ nhất trong lịch sử Liên Xô thì gia đình bác chắc cũng yên ấm. Nhưng lịch sử xô đẩy bác trở thành Tổng bí thư Đảng cộng sản Kazakhstan vào lúc thời cuộc nghiêng ngả và Liên Xô sụp đổ khiến cả ba cô con gái của bác phải bỏ nghề đi làm kinh tế mới. Đến tận năm 2022, cô cả của bác vẫn là nghị sĩ Quốc hội (năm 2020 còn làm Chủ tịch Thượng viện); cô hai thì giàu đứng thứ 3 cả nước, còn chồng cô, Chủ tịch Tập đoàn Dầu khí hơn cô một bậc là thứ 2; cô út sau hai đời chồng thì cuối cùng cũng tìm được tình yêu đích thực là anh Tổng giám đốc Tổng công ty vận tải xăng dầu.

Bác Na và ba công chúa (từ trái sang): Dariga (sinh 1964 khi bố làm công nhân nhà máy gang thép đầu tiên của Kazakhstan), Aliya (sinh 1980 khi bố làm Bí thư Trung ương Đảng) và Dinara (sinh 1967 khi bố tốt nghiệp lớp cao đẳng nghề tại chức ở nhà máy). Không rõ năm chụp. Nguồn trang này

Cô út ăn chơi

Cô út Aliya (nói tiếng Mỹ) xinh nhất nhưng phá nhất. Năm 18 tuổi, cô lấy chồng là Aidar Akayev, 24 tuổi nhân viên ngân hàng. Cả hai đều là du học sinh Mỹ, dân chơi số má, hút hít bay lắc từ thuở còn thơ. Có điều chàng Aidar Akayev không phải nhân viên ngân hàng bình thường mà là con trai trưởng của Tổng thống Kyrgyzstan. Đám cưới lịch sử được nhân dân Trung Á coi như việc thời xưa, kiểu thủ lĩnh các bộ lạc kết tình bang giao. Dân Kazakh có câu đùa rằng: “Tại sao công chúa Aliya lại lấy một thằng Kyrgyz chứ không phải Kazakh? Tại nền kinh tế Kazakhstan sẽ không chịu nổi nếu phải cho bú bình thêm một thằng con rể thứ ba!”. Aliya và Aidar ly hôn năm 2001. Năm 2005 bố Aidar bị lật đổ và lưu vong sang Nga, quay lại nghề cũ là dạy vật lý ở Đại học. Chàng rể Aidar mất tất cả và cuối cùng chết năm 2020 ở Moskva vì nhồi máu cơ tim.

Đám cưới của Aliya Nazarbaeva với Aidar Akayev. Ảnh từ trang này

Aliya sở hữu những công ty xây dựng lớn nhất cả nước. Cô lấy tiền để sản xuất phim, nhưng phim lỗ quá thì cô chuyển sang bảo vệ môi trường và cuối cùng là tổ chức lễ ra mắt tự truyện self-help trong lúc cả nước đang Covid lock down.

Tự truyện của Aliya. Bìa ngoài trông cũng ra gì, bên trong nội thất có khi bất ngờ. Ảnh: KazakhSTAN 2.0

Cô thứ êm đềm

Dinara. Ảnh từ trang này

Dinara (nói tiếng Pháp) và chồng sở hữu 65% ngân hàng Halyk lớn nhất nước, có sở thích mua lâu đài Thụy Sĩ, dinh thự Pháp và biệt phủ đồng quê nước Anh với tổng tài sản 3 tỉ USD, mới mất 200 triệu do biểu tình năm ngoái nhưng vẫn đủ tiền tài trợ cho các em thiếu nhi Thụy Sĩ… nghèo vượt khó đi học.

Cô cả sóng gió

Dariga. Hình từ trang này

Dariga (nói tiếng Nga) sở hữu (ngầm) Alma TV, một trong những công ty viễn thông truyền hình lớn nhất, về sau kiêm thêm nghị sĩ cả hai viện, chán Thượng viện thì sang Hạ viện, buồn buồn làm thêm chân Phó thủ tướng.

Gia đình cô này kịch tính nhất. Chồng cô – rể trưởng của bác Na là Rakhat Aliyev, một bác sĩ phẫu thuật nhưng cũng nhanh chóng bỏ nghề sang làm cảnh sát kinh tế (Kazakh gọi là cảnh sát thuế trực thuộc Bộ Tài chính) năm 1996, chỉ 3 năm sau lên đến hàm Thiếu tướng. Học ở Học viện FBI của Mỹ về xong, đến năm 1999, anh lại sang Cục an ninh quốc gia (KNB), hàm Thiếu tướng thanh tra thuế của anh đem đổi sang hàm Thiếu tướng quân đội như hạng thẻ vàng đổi tương đương từ hãng hàng không này sang hãng kia vậy. Năm 2001, anh lên Cục phó: giết mổ, tra tấn, bắt cóc, trùm bao bố từ phóng viên nhà báo, doanh nhân cho đến các đối thủ chính trị của bố vợ anh. Năm 2002, bố vợ cho anh đi Áo làm đại sứ kèm nhiệm vụ chạy cho Kazakhstan chức Chủ tịch Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu.

Rakhat Aliyev (khoảng đầu thập niên 2000). Ảnh: Andrey Lunin

Năm 2007, sau vài năm ở nước ngoài, thêm chân Thứ trưởng ngoại giao, anh đâm ra hoang tưởng, anh cho rằng ông già vợ anh đã đến lúc nghỉ hưu vì Hiến pháp không cho phép làm nữa, anh nghĩ rằng đã đến lúc giang sơn để lại cho thằng con rể 24 năm đâm thuê chém mướn cho ông.

Ai ngờ, ngày 18. 5. 2007 ông già vợ anh cho sửa Hiến pháp để ông ra tranh cử tiếp bao nhiêu lần cũng được. Ngày 26. 5. 2007 định mệnh, Aliyev đi một nước cờ sai lầm, nghĩ rằng bao nhiêu năm làm cảnh sát kinh tế, an ninh nội địa là nắm được hết tội của giới chóp bu; anh công khai ra tranh cử Tổng thống, anh làm sao biết rằng bố vợ anh còn nắm quyền đến năm 2022, vả lại ông còn 2 thằng rể nữa. Hôm ấy, anh gọi điện về cho bố vợ: “Thế giới văn minh người ta sẽ quay lưng lại với ngài, thưa ngài Tổng thống…”, bố vợ anh cúp máy và điện sang Viện Công tố, chấm dứt sự nghiệp và cuộc đời anh vào hôm ấy. Bị lột hết cầu vai và hộ chiếu ngoại giao, ngày 28 có lệnh bắt và truy nã quốc tế, Phó trưởng công tố sang tận Viên để bắt Aliyev. Phúc tổ cho anh là cảnh sát Áo họ bắt anh trước và không cho dẫn độ về Kazakhstan.

Ngày 13. 6. 2007, người ta dắt quyết định ly hôn của tòa án Kazakh lên hàng rào nhà Aliyev với chữ ký giả của anh, Dariga – nàng công chúa của anh – gọi điện nức nở: “Bố em ép em quá”.

Ngày 9. 11. 2007, Tòa án Kazakhstan xử vắng mặt cả Aliyev và sếp cũ của anh là Alnur Musayev (Giám đốc KNB cũng đang tị nạn tại Áo) vì tội phản quốc, tội âm mưu lật đổ chính quyền, và tội bắt cóc cả Chủ tịch và Phó chủ tịch ngân hàng Nurbank do muốn mua một lô đất vàng ở Almaty. Điều đáng chú ý là vụ bắt cóc thủ tiêu này diễn ra vào tháng 1. 2007 và sau khi bị bắt cóc thì một ông còn gọi được về cho vợ. Dưới áp lực của hai bà vợ và báo chí, cảnh sát Kazakhstan tiến hành điều tra (giả vờ) vào 10. 5. 2007, tức 2 tuần trước khi chuyện giả thành thật.

Trưởng (Alnur Musayev- áo đen) và phó (Rakhat Aliyev) Cục an ninh quốc gia lúc còn đang đương chức đương quyền. Trưởng bị xử 35 năm tù tội lật đổ chính quyền, phó bị xử 20 năm tội bắt cóc, nhưng vì là con rể sếp nên được tặng thêm 20 năm tội phản quốc nữa. Ảnh: Кnews.kg.

Năm 2008, Alnur Musayev suýt nữa bị cảnh sát mật Kazakh bắt cóc tại Áo (vẫn còn non lắm so với…). Aliyev thì vẫn sống nhởn nhơ ở Áo. Năm 2011, xác của hai lãnh đạo ngân hàng được tìm thấy nhưng Áo vẫn không cho dẫn độ. Cuối cùng vào tháng 6. 2014, Áo quyết định bắt Aliyev và điều tra xét xử. Đến 24. 2. 2015, vào đúng 40 ngày cúng cơm (theo Chính thống giáo) bố đẻ của Aliyev (vốn nắm 6,71% cổ phần Nurbank) thì cảnh sát Áo tìm thấy anh ta treo cổ trong nhà tù. Cái chết được xác nhận là tự tử nhưng sự thật thế nào vẫn là đề tài của giang cư mận Kazakh.

Aisultan và bài đăng Facebook chấn động.

Dariga có với Rakhet Aliyev hai người con trai. Đứa lớn Aisultan, cầu thủ bóng đá, hận nhà ngoại. Một ngày đẹp trời tháng 1. 2020, Aisultan đăng lên Facebook rằng bố nó không phải Aliyev mà chính là ông ngoại nó, tức bác Na. Tháng 2. 2020, Aisultan tị nạn chính trị tại London và tháng 8 cùng năm thì… tự nhiên chết vì nhồi máu cơ tim, 29 tuổi. Đứa thứ hai Nurali thì ngoan hơn nên tiếp tục được (đứng tên hộ mẹ) nắm 56.38% cổ phần Nurbank. Nurali có tên trong Hồ sơ Panama và bị tòa án London yêu cầu giải trình nguồn gốc tài sản vì Nurali sở hữu kha khá, trong đó có cả bất động sản 183 triệu đô số 221B Baker Street, nơi ở của Sherlock Holmes!

Ba chị em là phụ nữ quyền lực và giàu có nhất Kazakhstan.

*
Trong ba cô, Dariga tiến xa nhất trên chính trường, có lúc đến chức Phó thủ tướng. Thế nhưng sau cuộc biểu tình giận dữ của dân chúng Kazakhstan năm 2022, Dariga đã từ chức nghị sĩ và “rút lui chiến thuật” khỏi chiến/chính trường.

Bác Kassym-Jomart Tokayev (đeo kính, đầu bạc hơn) bắt tay sư phụ là bác Na nhận chuyển giao quyền lực từ ngày 20. 3. 2019, với phần quà ra về là quyền miễn trừ cho bác Na và cả gia đình, khuyến mãi thêm thành phố đổi tên Nur-sultan. Thế nhưng thành phố mới 3 năm đã đổi lại tên, và ai biết con cháu bác Na được miễn đến bao giờ. Ảnh: Trung tâm báo chí Phủ Tổng thống Kazakhstan.

Tổng thống Tokayev đầu bạc đang bắt bớ dần dần, từ cháu chắt đến thông gia của con cháu họ xa trong gia tộc Nazarbayev. Bác Na sau thôi chức cuối cùng cố bám trụ là Chủ tịch Hội đồng an ninh quốc gia. Nghe cứ như chuyện cổ tích nước Vệ!

Còn tiếp bài 11

Oman-Kazakhstan:

- Oman-Kazakhstan (bài 1): Vừa đổ xăng, vừa chạy giấy lại vừa học tiếng Nga

- Oman-Kazakhstan (bài 2): Qua năm ải quan, đứng sáu tiếng

- Oman-Kazakhstan (bài 3): Nghìn dặm qua hoang mạc, không thấy lạc đà mà thấy… rùa

- Oman-Kazakhstan (bài 4): Chống Cộng sản thì làm thế nào? Thì xây điện, đường, trường, trạm!

- Oman-Kazakhstan (bài 5): Chợ mà không có phụ nữ, cũng chẳng có ruồi

- Oman-Kazakhstan (bài 6): Ăn lạc đà trong khói hương trầm tỏa

- Oman-Kazakhstan (bài 7): Ở Thủ đô, không ai tin tôi là khách du lịch

- Oman-Kazakhstan (bài 8): Bảo tàng, tượng thép dát vàng, khung to mà liệu đồ hàng có to?

- Oman-Kazakhstan (bài 9): Ở Astana mọi thứ đều to đến bất thường

- Oman-Kazakhstan (10): Nurbankgate hay hạnh phúc của một tang gia