Văn & Chữ

Nghĩa của tiếng Việt: chữ "hộ" giúp đỡ, chữ "hộ" cửa nẻo

Chữ hộ trong tiếng Việt hiện nay bắt nguồn từ hai chữ Hán: chữ hộ giúp đỡ và chữ hộ cửa nẻo. 1. Hộ – giúp đỡ Chữ thứ nhất là chữ hộ này 護, gồm bộ ngôn (lời nói), nghĩa là bênh vực, bào chữa, bảo vệ, ghép vào với một chữ Hán nữa […]

Ý kiến - Thảo luận

21:00 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  rieng&chung

@Soi, vầng, copy sang là được ạ.

@Candid, vậy là ở Đại Thành Môn. Để em gúc lại xem.

20:59 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  admin

Rồi, Soi sẽ copy qua, nhưng từ lúc này trở đi hai bạn cmt vào bài kia nhé để Soi khỏi copy tiếp.

20:48 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  Candid

Admin copy sang cũng được.

@Riêng chung: em soi lại ảnh trên mạng thì đúng là ở Đại Thành Môn chỗ 2 bên bậc tam cấp có cặp môn đăng bằng đá nhỏ trông như hai con nghê.

20:41 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  admin

@ rieng&chung và candid: Soi chuyển các cmt này qua bài "Môn đăng hộ đối" được, nhưng cả hai bạn muốn là cắt hẳn sang bài ấy, hay là copy sang?

20:32 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  Candid

Em cũng đang nghĩ là ở Đại trung môn trong Văn Miếu nhưng không dám chắc. Hoặc là ở cửa sau chỗ vago nhà Thái học.

20:13 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  rieng&chung

Bác Candid thử ghé Văn Miếu Quốc tử giám xem, em nhớ không nhầm thì 1-2 cái cổng bên trong (tính đến trước khi vào đến sân đại bái của Đại Thành điện có cặp môn đang, tuy hơi bé nhỏ. Tất nhiên có thể cách gọi ở VN sẽ khác. Ấn tượng của em là có cái môn đang hình con gì đấy hay hay. Tuy nhiên không rõ bây giờ còn không.
Hồi 2000 em từng phát hiện ra cột ở đấy vốn kê trên "hòn tảng" khá cao, như cái đôn, ít ra phải đến đầu gối, nếu xem ảnh tư liệu trong cuốn Kiến trúc cổ VN của cố giáo sư Vũ Tam Lang. Nhưng lúc em đến thì đã thành cái cột bình thường với hòn tảng thấp sát nền. Em vào hỏi các anh chị quản lý họ chỉ nhìn nhau cười cười. Em đoán chắc lúc trùng tu sửa béng mất rồi.

@SOI, SOI xem thử cần chuyển mấy cái cmt liên quan này sang bài về Môn đăng hộ đối cho liền mạch được không ạ? Vì em thấy đằng nào SOI cũng tách thành bài rồi, nhưng không chuyển cũng ok ạ.

17:08 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  rieng&chung

Em thấy trong bài viết bác Candid link vào, có những ý kiến đi tìm các chữ Đăng khác nhau (các chữ Hán đồng âm trong Hán Việt), để tìm nghĩa cho câu "môn đăng hộ đối". Theo em thật ra là hơi thừa, vì từ Tây sương ký đến Hồng lâu mộng và đại bộ phận người TQ hiện nay đều chỉ dùng một chữ Đăng thôi, chính là chữ 當 mà trong tiếng Việt có 3 cách đọc phổ biến: Đương, Đang và Đáng, hầu như không thấy đọc là Đăng ở đâu ngoài trong câu thành ngữ này (thế mới kì, em sẽ liên hệ tiếp bên dưới).
Về phát âm Đang-Đương (Môn đang hộ đối hay Môn đương hộ đối). Cá nhân em tra cứu thì thấy cách phát âm Đang gần với phát âm của tiếng Quảng Đông hiện nay và âm Đương lại gần tiếng Phúc Kiến (hiện nay) hơn. (Nhưng phát âm Đang lại gần nhất với tiếng phổ thông TQ hiện nay, cũng hơi lạ). Nói chung Đang và Đương ở đây là từ cùng một chữ. Nguyên nhân phát âm khác nhau có thể do thói quen nào đó của người Việt, nhưng cũng có thể là chịu hai luồng ảnh hưởng riêng biệt từ tiếng Hoa Quảng Đông và tiếng Hoa Phúc Kiến chăng? Tóm lại, với thành ngữ Môn đăng hộ đối, phổ biến nhất là chữ 當-Đang-Đương này. (Còn cách đọc Đáng thì không gây tranh cãi, vì nó mang nghĩa khác, nên không bị lôi vào cuộc tranh luận Đang hay Đương trong thành ngữ này.)

Vẫn nằm trong logic chịu ảnh hưởng của người Hoa Quảng Đông, tỉnh này còn có một thứ phương ngữ khác gọi là Khách gia. Người vùng này lại dùng từ Đăng Đối (登對), để chỉ nghĩa nam nữ phù hợp, môn đăng hộ đối. Lưu ý là dùng như một từ, chứ không phải cả thành ngữ Môn Đăng Hộ Đối. Chữ Đăng ở đây là Đăng "xịn" chứ không phải chữ Đang (hay Đương) nói trên. Có thể do ảnh hưởng của tiếng Khách gia, nên ở TQ hiện nay vẫn có người dùng chữ Đăng này khi viết Môn Đăng Hộ Đối, tuy nhiên số lượng không nhiều. Gúc gồ theo chữ Đăng này chỉ có 13.000 kết quả, so với chữ Đăng (mà đáng ra ta phải đọc là Đang/Đương) kia tới 259.000 kết quả. Đủ thấy chữ nào phổ biến hơn.
Người Khách gia ở miền Nam VN hình như cũng nhiều. Có thể đây là nguyên nhân có bác (trong bài viết nói trên) nhắc đến chữ Đăng này. Và cũng có thể đây là nguyên nhân chữ Đương (Đang) bị đọc thành Đăng chỉ mỗi ở trường hợp này, trong điều kiện thoát ly khỏi bối cảnh ra đời hoặc chữ Hán cụ thể.

Hiện tượng thoát ly chữ Hán có thể giải thích cho sự xuất hiện cách hiểu thứ hai đối với thành ngữ Kính nhi viễn chi: Vốn cách hiểu ban đầu là kính trọng/sợ/nể nhưng giữ khoảng cách chứ không gần gũi, nhưng VN mình có người hiểu thành Tôn trọng trẻ nhỏ là cách nhìn xa trông rộng (?!).
Tuy chưa có điều kiện tra cứu, nhưng em nghĩ chữ "cổ kính" trong thảo luận của các bác bên bài của tác giả Đặng Thái có thể cũng rơi vào trường hợp này. Tức ban đầu cổ kính là cái kính cổ xưa, về sau thành ra cổ xưa + đáng kính.

Cái việc thoát ly khỏi bối cảnh ra đời (thật ra là thoát ly tài liệu gốc) cũng mang lại ít nhiều hệ lụy. Ví dụ một vị giáo sư lâu lâu rồi đã cố gắng chỉ ra trong bài Nam Quốc Sơn Hà (mà lâu này được coi là của Lý Thường Kiệt), rằng 4 câu thơ đó là (do một vị thần) nói với ... quân ta, để thức tỉnh ý chí quân ta vượt qua giây phút hiểm nghèo, chứ không phải thần đến thần dọa cho giặc hết hồn. Nhưng nhà nghiên cứu Trần Quang Đức đã trích dẫn từ Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, cho thấy rất rõ (xem qua ảnh Trần Quang Đức chụp văn bản và đưa lên fb) là thần hiện ra giữa trại quân giặc giữa đêm giông tố và đọc thơ, thế thì rõ là đọc cho giặc nghe còn gì nữa. Em nghĩ nếu quả thực thần hiện ra như thế, chắc khỏi cần đọc thơ giặc cũng tè ra quần luôn rồi.

15:36 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  candid

Nãy giờ em lục tìm lại đống ảnh cũ xem có ảnh nào chụp cái gì tương tự "môn đăng" không mà tìm chưa ra. Em đi Hội An nhiều, trước giờ cũng thắc mắc về cái "mắt cửa" ở Hội An. Nhà cổ ở đây khác với nơi khác cũng là cái mắt cửa nổi bật này. Em có tìm đọc một số bài viết thì họ cho rằng mắt cửa có liên quan đến tục vẽ mắt thuyền ở Hội An. Trước em nghe cũng có lý vì các con thuyền ở Hội An, to bé gì đều vẽ hai con mắt. Có người giải thích là vẽ mắt cửa để các con thuyền biết đường về nhà. Đến khi em đọc được cuốn thuyền buồm Đông Dương thì mới thấy ngày xưa các loại thuyền ở Việt Nam từ Bắc chí Nam, từ to đến nhỏ đều vẽ mắt thì lại thắc mắc tại sao lại chỉ có mỗi nhà ở Hội An là có mắt cửa.

15:11 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  candid

https://www.facebook.com/reginapacistuxuong/posts/750444278373607

Em Gúc được bài trên về câu "Môn đăng hộ đối" đọc thấy các bác cũng cãi nhau chán chê về câu này.

15:06 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  candid

Cám ơn bác Riêng Chung, môn đăng nghe mô tả em nhớ là đã nhìn thấy ở đâu đấy nhưng nhất thời hồ đồ không nhớ ra.

"Thanh lý môn hộ" em nghe có người dịch là quét dọn cửa nhà, theo giải thích của bác thì cũng là dịch khá sát.

14:50 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  rieng&chung

Em vừa gúc gồ về "mắt cửa Hội An". Kết luận mắt cửa chính là Hộ đối trong dân gian.
Môn mi là nơi để gắn mắt cửa lên, tức là không phải cái mắt cửa. Tuy nhiên (tính dân gian cũng thể hiện ở đây) là mắt cửa ở Hội An chỗ thì được gắn lên môn mi (em tạm gọi là cái xà cửa, hoặc thanh ngang của khung cửa??),nhưng chỗ lại gắn lên phần nẹp bo bên trong khung cửa).
Thông thường đường kính của hộ đối phải nhỏ hơn kích thước cao của thanh môn mi. Nhưng ở Hội An thì nhiều chỗ mắt cửa (như 2 cái bánh) to hơn cả xà hoặc bo cửa, trông vui tính.
Theo em, mắt cửa Hội An có thể là sản phẩm được dân gian hóa từ cặp hộ đối ở TQ. Có lẽ là được truyền từ Quảng Đông - Phúc Kiến sang theo chân thương lái người Hoa, cũng có thể chu du sang Nhật Bản rồi mới về Hội An.
Nhất là cái phong kiến lụn bại đến cái đoạn mua quan bán tước, thì những nhà có điều kiện kinh tế không khó để mua cái chức ngũ phẩm trở xuống, nên trong xã hội số lượng nhà có 1 cặp (2 cái) hộ đối nhiều hẳn lên. Rồi đến thời sau nữa thì nhà làm buôn bán có tiền đều tự cho phép mình dán 2 cái hộ đối lên cửa cho đẹp, và phổ biến.

14:19 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  candid

Có phải môn mi là cái "mắt cửa" như ở Hội An không hả bác?

13:53 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  rieng&chung

Riêng về "môn đăng hộ đối", ngoài cái ý nghĩa mà chắc là ai cũng hiểu, em xin bổ sung thông tin thế này:

Thứ nhất, nguyên tắc hiểu chung:
1/ Môn là cửa, Hộ là căn nhà, chứ không nên hiểu là "cửa to và cửa bé".

2/ Môn thể hiện đẳng cấp xã hội (quyền chức, quý tộc), Hộ thể hiện tiềm lực kinh tế (nhà ngang dãy dọc, sân trước vườn sau...).

3/ "Môn đăng" và "hộ đối" là hai thành phần xuất hiện ở cổng các gia đình có "đẳng cấp" trong xã hội phong kiến TQ xưa, tạm gọi chung là quý tộc. Do đó, kích thước, hình dáng của chúng đều gắn liền với đẳng cấp xã hội của chủ nhà. Nói cách khác quan thấp mà dám xài kiểu "môn đăng" và "hộ đối" của quan to thì mất mũ hoặc mất đầu...

4/ Do đó, nói hai nhà "môn đăng hộ đối", nếu hiểu sát nghĩa đen thì là ngang ngửa nhau về bậc quan hoặc đẳng cấp. Nhà ông quan đến ngũ phẩm, nhà tôi cũng được thất (7) phẩm, chúng mình môn đang hộ đối. Chứ nhà 7 phẩm mà giám kết thông gia với nhà tam phẩm là không môn đang hộ đối (xem tiếp sẽ rõ).

Thứ hai, Cụ tỉ hơn:
5/ về Môn đăng (môn đang): là hai khối chấn hai bên chân cổng, thường làm bằng đá, khối dáng hơi dẹt, có nhiều loại hình thù (Chữ nhật, trống, sư-nghê, v.v...). Tùy một số điều kiện cụ thể, cặp môn đang này có thể được đặt cả ở mặt trước và mặt sau của cùng một cái cổng. Quan võ thường để môn đang hình trống, liên tưởng đến trống trận khi chiến đấu; quan văn để môn đang hình chữ nhật, gợi ý đến cái nghiên mực.
Kích thước của môn đang cũng liên quan đến cấp bậc, và liên quan đến kích cỡ các cấu kiện khác của cổng nói riêng và cả ngôi nhà nói chung, nhưng em chẳng nhớ gì lắm, cũng ngại tra cứu lại.

6/ Hộ đối, là mấy khối gỗ hoặc đá gắn trên "môn mi" (門楣）, tức là gắn trên cái thanh ngang trên cánh cửa của cổng (bác nào rành từ chuyên ngành kiến trúc cổ Việt Nam bổ sung giúp em cái thanh ấy gọi là gì với ạ). Hộ đối thường có tiết diện hình tròn, hoặc lục lăng, trên mặt vẽ hoa văn hoặc khắc/khảm chữ đại loại phúc thọ phú quý v.v...
Quan ngũ phẩm trở xuống cổng chỉ có một cặp môn đối, quan trên ngũ phẩm trở lên có 2 cặp hộ đối (tức 4 cái).
Hàng vương gia thì có những ... 12 cái (tức 6 cặp) hộ đối. Thật ra là vì cỡ vương gia mới được làm loại cổng 3 cửa (6 cánh, ở VN có khái niệm tam quan), nên mới có đủ chỗ gắn tới 12 cái hộ đối (và sẽ có 3 cặp môn đang mặt ngoài, 3 cặp môn đang mặt trong của cổng).

Tóm lại, người TQ xưa (và nay?) rất trọng sĩ diện. Đẳng cấp hiện ra trên mũ áo và trên cả cổng nhà. Nhưng thay vì viết đầy đủ kiểu "Phủ quan thượng thư XYZ" như ngày nay, thì người ta dùng các "kí hiệu" mã hóa trên các chi tiết kiến trúc. Người ngoài không phải ai cũng hiểu. Với người hiểu thì chỉ nhìn vào bề ngoài (như cổng chẳng hạn) thôi đã biết chủ nhà ở cấp bậc nào, từ đó suy ra mình có "đủ tuổi" để mà "bằng vai phải lứa" với người ta hay không. Với người không biết mà lỡ động chạm phải "người ta" thì đành phải nói câu: "tiểu nhân có mắt như mù, đại nhân có đại lượng vân vân và vân vân..."

P/s, nghe nói câu "môn đang hộ đối" xuất hiện sớm nhất trong tác phẩm Tây sương ký đời Nguyên. Trong Hồng Lâu Mộng của Tào tiên sinh cũng có câu này thì phải (em tra baidu thấy bảo thế).

Thanh lý môn hộ: là làm sạch cả cửa lẫn nhà, chứ không phải chỉ mỗi cửa mà thôi. Sạch cửa là chỉ mới bảo vệ được cái danh của mình đối với ngoài xã hội, nhưng sạch nhà mới thực sự quan trọng, để trừ hậu họa. Chẳng hạn cơ quan nọ làm thất thoát tài sản công, ngoài việc khắc phục sai phạm, đền bù và đổ tại thằng đánh máy, còn phải lôi cho ra thủ phạm tham nhũng và tống tiễn hắn, vì đối với bên ngoài hắn làm ô uế thanh danh của cơ quan, đối với bên trong hắn làm lung lay sức đoàn kết và cảm hứng cống hiến của cả tập thể. Thế mới gọi được là thanh lý môn hộ, nhưng mà khó thay : )

12:22 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  Tu bi Fặc kờ tờ

Hộ là cái cửa? Thảo nào lắm lúc muốn chạy tới thân mẫu: má ơi cho kon trở vô trong, ngoài này vợ kon nó ăn hiếp quá.

8:27 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  candid

từ "môn hộ" trong cụm từ "thanh lý môn hộ" hóa ra đều chỉ cửa.

7:46 Tuesday,15.12.2015

Đăng bởi:  phó đức tùng

hay, bây giờ mới biết đúng nghĩa chữ môn đăng hộ đối. cám ơn bạn

Tìm kiếm

Tiêu đề
Nội dung
Tác giả