Trường phái

Nếu vẽ mèo, nên biết mèo đã được vẽ thế nào, trong lịch sử 21. 06. 14 - 5:03 pm

Anh Nguyễn

Theo truyền thuyết Hồi giáo, thánh Allah tạo ra loài sư tử để bảo vệ chiếc tàu của Noah (trong kinh Qur’an, chiếc tàu này có tên là Safina) khỏi con gấu quấy nhiễu. Để chống trả, con gấu hắt hơi ra một… con chuột, và ông Tý ngay lập tức nhay cắn phá hoại tàu Safina. Nhưng may thay, sư tử còn cao tay hơn. Từ cái hắt hơi của sư tử đã sinh ra loài mèo – kẻ thù truyền kiếp của loài chuột.

Trong số các loài động vật được miêu tả trong nghệ thuật, loài mèo xuất hiện với một tần suất đáng kinh ngạc; cũng hiếm có loài nào bao gồm nhiều lớp ý nghĩ phức tạp như mèo. Bởi vì quan hệ của loài mèo và loài người cũng là một thứ quan hệ vô cùng nhiều thăng trầm.

Trong hàng thiên niên kỷ, loài mèo vừa được sùng bái, vừa bị truy đuổi. Mèo được cưng chiều vì đáng yêu và hữu ích, nhưng cũng bị coi là xui xẻo và nguy hiểm. Do tính cách đa chiều, mèo được các nhà triết học gắn kết với nhiều tính cách, từ tích cực (sạch sẽ) đến tiêu cực (gian xảo). Trong bài này, ta hãy cùng ngắm một số tác phẩm hội họa mô tả loài mèo qua các thời kỳ, từ cổ đại đến hiện đại.

Có một câu nói nửa đùa nửa thật rằng loài mèo kiêu kỳ như vậy để nhắc nhở loài người rằng mèo đã từng được loài người thờ phụng như một vị thần. Điều này rất có cơ sở. Người Ai Cập thờ loài mèo, thậm chí còn ướp xác mèo để giữ chỗ cho linh hồn chúng ở thế giới bên kia, và cho chúng đeo nữ trang vàng quý. Nữ thần Bastet được thờ cúng dọc sông Nile, là biểu tượng của chiến tranh, tình mẫu tử, người bảo vệ của Hạ Ai Cập, vợ của thần Anubis, có hiện thân là mèo. Tương tự, nữ thần Ấn Độ Shashthi bảo trợ cho trẻ em dùng vật cưỡi là một chú mèo.

 

Tuy nhiên, vị trí thần thánh của loài mèo không duy trì được lâu. Đến thời La Mã, mèo đã bị coi là loài săn mồi khát máu. Trong những di chỉ khảo cổ ở Pompeii, mèo thường được miêu tả với tư thế hung dữ bất biến: rình mồi, hăm dọa, hoặc nghiến ngấu các nạn nhân xấu số.

Khi Thiên chúa giáo trỗi dậy, quan điểm chung về mèo chia làm hai nửa: một bên coi loài mèo là một sinh vật thiêng liêng, bảo vệ cây trí tuệ khỏi loài chuột gặm nhấm, một nửa sợ hãi mèo và coi chúng là hiện thân của quỷ dữ. Thần thoại Hebrew cho rằng người vợ đầu tiên của Adam không phải Eva mà là Lilith, một nữ quỷ biến thành mèo đen để hút linh hồn trẻ nhỏ. Giáo hoàng Innocent VIII ra sắc lệnh kết tội mèo là đồng bọn của Satan, và việc những người phụ nữ nuôi mèo bị coi là phù thủy khởi nguồn từ đó. Nạn dịch hạch quét qua châu Âu làm chết hàng triệu người, oái oăm thay, cũng bị đổ lỗi cho mèo! Hàng vạn chú mèo đáng thương bị giết hại khiến căn bệnh càng lan rộng cho đến khi người ta nhận ra rằng lạ thay, những người nuôi mèo dường như không bị ảnh hưởng của bệnh (do chuột khôngdám tới gần.) Thời Trung cổ là một thời điểm không mấy dễ chịu đối với loài mèo.

May thay, các chú mèo thời Phục Hưng có một cuộc sống tươi sáng hơn cả ngoài đời và trên tranh. Mèo xuất hiện thường xuyên trong các bức tranh tôn giáo, đặc biệt là các bức tranh có mặt Đức mẹ Đồng Trinh. Năm thì mười họa, mèo cũng bị đặt cạnh Judas kẻ phản Chúa, đối nghịch với chú chó trung thành…
 

… song đa phần những bức tranh thời Phục Hưng thường vẽ mèo dưới ánh sáng nhiều thiện cảm. Mèo đặc biệt xuất hiện thường xuyên trong cảnh thiên sứ báo tin cho Đức Mẹ.
 

 

 

 

 

Dường như mèo là một thành viên chính thức của gia đình Chúa hài đồng…
 

 

Tới thời Baroque, các họa sĩ trở nên hứng thú với sự giống nhau giữa mèo và người, và bắt đầu nhân cách hóa loài mèo. Ta có Ferdinand van Kessel, họa sĩ nổi tiếng với các bức tranh vẽ động vật tham gia vào các hoạt động của người:
 

 

Thực tế hơn, Joseph Wright of Derby miêu tả cảnh hai bé gái mặc đồ búp bê cho mèo dưới ánh đèn nến. Joseph Wright chuộng dùng tương phản sáng tối để làm nổi bật hành động và tâm lý nhân vật; nhìn tranh có thể thấy sự hứng thú xen lẫn độc địa của trẻ nhỏ và vẻ yếu ớt vô lực của chú mèo đáng thương, đuôi cụp giữa hai chân.
 

Tới giai đoạn hội họa Ấn tượng, Manet vẫn sử dụng sự liên tưởng mèo đen-phù thủy một cách kín đáo trong bức Olympia, một trong những bức tranh gây sốc nhất thế kỉ 19. Manet vẽ một gái điếm cao cấp nằm nghênh ngang trên giường chú mèo đen cũng hướng đôi mắt thách thức về phía người xem, không khác gì bà chủ.
 

 

Không muốn gây sốc như Manet, Renoir chỉ chăm chú hướng vào cái đẹp dịu dàng. Các nhân vật trong tranh ông thường âu yếm mèo một cách tình cảm.

 

Các nghệ sĩ hiện đại khắc họa mèo theo nhiều cách phong phú chưa từng có, song có âm hưởng nghiệt ngã và hoài nghi hơn.
 

 

 

 

Luôn luôn bí hiểm, mèo vẫn không ngừng quyến rũ loài người. Bài viết chỉ chạm đến một phần cực nhỏ trong số các tác phẩm có mặt người bạn đuôi dài, lắm lông yêu mến của chúng ta. Một điều chắc chắn là sẽ còn không ít người cầm lên cây cọ để vẽ mèo, giảo quyệt hoặc ngoan hiền, đáng sợ hoặc đáng yêu.

Bài đã đăng

• KÈN GÕ - cái hay và cái bực mình của một đêm nhạc không đàn dây - Willow Wằn Wại (13/08/2022)
• Ký họa: Xe xe cộ cộ - Candid (14/11/2019)
• Tranh shinhanga: Kawase Hasui –
  họa sĩ của những cảnh bình yên - Hieniemic (28/04/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: “Sóng lừng” của Hokusai - Hieniemic (23/04/2017)
• Tranh “cổ” Nhật Bản: Mỹ nhân "cũ" và mỹ nhân "mới" - Hieniemic (05/04/2017)
• Tranh “cổ” Nhật Bản: “tân bản họa” với mỹ nhân của Itō Shinsui - Hieniemic (26/03/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: tích Benkei trộm chuông chùa Mii - Hieniemic (17/03/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: Tawara Tōda mang ba món quà từ Long cung thành trở về - Hieniemic (06/03/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: hai bức về anh đào đêm và chút phụ lục về Geisha - Hieniemic (20/02/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: Utagawa Hiroshige và “Anh đào đêm ở Phố giữa của Yoshiwara” - Hieniemic (10/02/2017)

» Xem tiếp...