Điện ảnh

Lọ Lem dễ thương từ khi nào? 28. 03. 15 - 7:39 am

Erika Jarvis - Lê Hà st, Pha Lê dịch

Hàng trăm năm trước khi Disney “nhận nuôi” nàng,  Lọ Lem thuộc về giai cấp nông dân, họ kể câu chuyện giải trí này khi ngồi quanh lò sưởi vào cái thời chưa có tivi hay radio. Các nhà nghiên cứu văn học dân gian đã phát hiện ra hàng ngàn câu chuyện Lọ Lem ở những nơi khác nhau như Trung Quốc, Nhật Bản, Ai Cập cổ, lẫn vùng Tennessee hoang dã.
 

Bản Lọ Lem có ảnh hưởng nhất là bản của Pháp. Do nhà trí thức Charles Perrault viết, truyện Lọ Lem này xuất bản vào năm 1697 dưới tên con trai của Perrault (đoán rằng ông né dùng tên thật hòng bảo vệ danh tiếng học giả của mình), truyện có tựa đề Cendrillon hay Chiếc giầy thủy tinh. Perrault là khởi nguồn cho các hình tượng Lọ Lem kinh điển như cỗ xe bí ngô lẫn đôi giầy trong suốt. Người ta thường nói rằng đôi giầy thủy tinh (pantoufle de verre) là dịch nhầm từ pantoufle de vair  (giầy lông chồn) trong tiếng Pháp, nhưng nhiều người cũng tin rằng Perrault hoàn toàn có khả năng tự mình liên tưởng nên hình ảnh tuyệt vời này. Năm 1897, nhà nghiên cứu văn học dân gian William Ralston Shedden-Ralston đã viết rằng đôi giầy thủy tinh là một trong số ít cách “để lần theo những phiên bản khác nhau của câu chuyện”.
 

Và nó dẫn ta đến với bản chuyển thể Lọ Lem nổi tiếng nhất: bộ phim hoạt hình Cinderella kinh điển năm 1950 của Walt Disney, giờ đây bản phim người đóng của hãng này sẽ lần nữa kể lại câu chuyện nàng Lọ Lem, phim do Kenneth Branagh đạo diễn và Christopher Weitz (người từng làm Chạng Vạng: Trăng non) viết kịch bản.
 

Phim Lọ Lem 2015 trung thành dựng lại tác phẩm hoạt hình năm 1950, đầy đủ từ cỗ xe bí ngô đến bà tiên đỡ đầu. Nhưng thử thách lớn nhất có lẽ nằm ở việc tạo nên một nhân vật nữ chính mà, trong những năm gần đây,  bị người đời chỉ trích vì tính cách quá thụ động. Ở thời đại của Katniss, Hermione, Maleficient, lẫn Elsa, liệu có còn chỗ cho cô công chúa với đức tính tốt nhất là ngoan một cách thầm lặng?

“Thoạt nhìn thì cô ấy không hiện đại cho lắm”, Weitz nói với tờ Vanity Fair. “Cô ấy không trực tiếp đánh trả, cô ấy cũng chẳng lên tiếng phản đối”. Thế nhưng, “Đã có hàng tá phim với nhân vật nữ chính vô cùng năng động lẫn xông xáo, nên vẫn còn chỗ cho một nhân vật với tính bền bỉ là khía cạnh quan trọng nhất của những gì cô làm”.
 

Dù đã chuẩn bị tư tưởng rằng truyện dân gian và cổ tích thuở sơ khai đen tối hơn phiên bản Tây hóa, Disney hóa ta từng xem khi lớn lên, những bản Lọ Lem xa xưa vẫn có thể khiến ta sửng sốt.

Theo một trong những câu chuyện xưa nhất, Lọ Lem là cô bé nô lệ bị đem bán tại vùng Thrace, trên bản đồ thời nay thì Thrace bao gồm  Thổ Nhĩ Kì, Bulgaria, lẫn Hi Lạp. Các mẩu thi ca cổ cho ta thấy Lọ Lem có thể là một cô gái thật tên Rhodopis (“má hồng”), người anh của vị thi sĩ viết về Rhodopis đã mua cô. Dù câu chuyện kể rằng Hoàng đế thời đó đi tìm nàng Lọ Lem người Thrace này sau khi một chú đại bàng đánh rơi chiếc dép vàng của cô ngay vào lòng ông, nó cũng không thay đổi được sự thật là cô bị bán vì mục đích tình dục kiêm làm bầu bạn với kẻ khác.
 

Trong một câu chuyện Lọ Lem gây sốc khác, cô sống trong rừng cùng mẹ và các chị em ruột. Họ bị cuốn vào một nạn đói tồi tệ. Trong cơn đói điên dại, các chị em của Lọ Lem quyết định giết và ăn thịt mẹ. Lọ Lem không chịu tham gia. Vì vậy, xương của mẹ cô trở thành “người đỡ đầu quyền phép”, ban cho cô những thứ xa hoa để cô mặc đi dự hội.

Mộ của mẹ cũng là chi tiết nổi bật trong bản Lọ Lem phổ biến hơn của anh em nhà Grimm, có tựa Aschenputtel, đây là nơi cây phép thuật đâm chồi, ban cho Lọ Lem váy áo và trang sức đẹp đẽ để nàng mặc đi dự vũ hội. Qua thời gian, anh em Grimm lọc bỏ bớt chi tiết trong vài câu chuyện để chúng truyền đạt giá trị của gia đình Thiên Chúa giáo một cách tốt hơn (mặc dù phải nói rằng, họ cũng thích máu me – phiên bản Lọ Lem trong truyện Grimm là bản có cảnh các cô chị em kế gọt đi gót chân với ngón chân).
 

Nhưng chính Disney là người đã bọc nhân vật Lọ Lem trong đường bột. Vào năm 1977, tác giả truyện thiếu nhi Jane Yolen – ngường từng đoạt giải Caldecott – gọi Lọ Lem Mỹ là “một thảm họa”. Trong phiên bản Disney, Yolen tranh luận rằng: “Cô co rúm lại khi hai bà chị kế xé nát chiếc váy dạ hội may tay. (Thậm chí chẳng phải do cô tự may, mà do đàn chuột với chim chóc may giúp). Cô đáp trả mẹ kế bằng những lời than vãn cũng như van nài. Lọ Lem Disney là một nhân vật nữ chính thảm hại, đáng thương, lẫn vô dụng. Cô chẳng làm nổi việc đơn giản nào để tự cứu thân, mặc dù các bạn cô – lũ chuột – đã cảnh báo cô”.
 

Nàng Lọ Lem mới, kiên nhẫn đến bất thường – do diễn viên người Anh Lily James đóng một cách đầy duyên dáng – cũng chẳng chủ động gì hơn. Khán giả gặp cô lần đầu trong một cảnh diễn tả thời thơ ấu hạnh phúc đến khó tin, đây là cơ sở để cô đối mặt với sự ác độc của hai bà chị lẫn bà mẹ kế sau này. Phòng thân bằng mỗi câu tâm niệm của người mẹ quá cố – “Hãy can đảm và tốt bụng” – Lọ Lem có thể tự vững tin đương đầu với cả núi bất công chồng chất.

Giáo sư văn học dân gian David Pace từng mô tả Lọ Lem như “một câu chuyện thần thoại cho người lớn” vì “Công lý vốn dĩ luôn tồn tại trong hệ thống xã hội, và những điều sai trái cuối cùng sẽ được sửa chữa”. Phim Lọ Lem của Weitz và Branagh bám vào niềm tin đó.
 

Vào cuối phim, khi bà mẹ kế hiểm độc nhốt Lọ Lem trên gác mái và đập vỡ chiếc giày thủy tinh còn lại của cô, phản ứng của Lọ Lem là mơ màng xoắn tóc với đôi mắt nhắm và nụ cười thoáng trên môi, cô chấp nhận sự thật là đêm vũ hội cũng như thời thơ ấu vui vẻ của cô đã qua đi, trong khi ở dưới nhà cận thần của Hoàng tử đang cho các bà chị kế ướm giầy.

Chỉ khi Hoàng tử nghe thấy tiếng hát của Lọ Lem từ cửa số trên gác mái thì sự ngoan ngoãn của cô mới được đền đáp. Nhưng việc này nom như sự can thiệp từ cõi trên; ngay cả nàng Lọ Lem lơ mơ thời những năm 1950 của Disney còn lỉnh khỏi gác mái để xuống nhà dưới yết kiến Đại công tước vào lúc cuối phim.
 

Những nữ anh hùng năng động, hoạt bát chẳng còn là vấn đề gì to tát với Disney nữa. Ta có thể dễ dàng liệt kê vài trường hợp như: Cô cao bồi hay hát điệu Yodel tên Jessie trong Câu chuyện đồ chơi,  Merida trong phim Brave, rồi nàng Anna lóng ngóng trong Frozen, rồi bà Incredible mạnh mẽ – liệu ta có cần điểm danh tiếp chăng? Thế nên nàng Lọ Lem – một cô gái với với chiến lược tồn tại trước kẻ thù bằng cách kháng cự hòa nhã, cao thượng – quả thật vô cùng thú vị. Dù bề ngoài thì nàng Lọ Lem của Weitz trông như bước thụt lùi để quay về với tác phẩm chị em thời những năm 1950, ta có thể thấy rằng cô sở hữu nguồn sức mạnh hiện đại đáng nể phục – với nạn bắt nạt ngày càng trở thành tâm điểm trong giới truyền thông, một Lọ Lem bền bỉ đương đầu với ngược đãi có thể là tấm gương có ích cho trẻ em hơn là Katniss mang cung tên.
 

Ngay cả khi chiến thắng, Lọ Lem vẫn tìm thấy sức mạnh bằng những cách thầm lặng. Vào đoạn kết trong truyện của Perrault, Lọ Lem đón hai cô chị về ở tại cung điện rồi tìm chồng cho họ. Hầu hết các bản Lọ Lem khác chẳng tốt bụng thế – trong chuyện Lọ Lem của Trung Quốc, bà mẹ lẫn cô chị kế đều bị ném đá đến chết.

Lọ Lem của Weitz nằm đâu đó giữa hai thái cực này. Khi rời khỏi nhà cùng Hoàng tử, và thấy gia đình mẹ kế nhìn theo một cách khiếp sợ, nàng Lọ Lem do Lily James thủ vai ngoảnh lại nói với mẹ kế, “Tôi tha thứ cho bà”.  Nó không hùng hổ kiểu trả thù, nhưng đó là một hành động thể hiện sức mạnh thật sự.

*

Lịch chiếu (Một số rạp chưa cập nhật lịch chiếu tiếp):

Hà Nội
Vincom Center (Tầng 6, Tòa nhà Vincom City Towers, 191 đường Bà Triệu, Q. Hai Bà Trưng) 2D đến 26.3
Mipec Tower (229 Tây Sơn, Q. Đống Đa) 2D đến 29.3
Hồ Gươm Plaza (Tầng 3, TTTM Hồ Gươm Plaza, 110 Trần Phú, Phường Mỗ Lao, Quận Hà Đông, Hà Nội) 2D đến 26.3
Trung tâm chiếu phim Quốc gia (87 Láng Hạ, Q. Ba Đình) 2D đến 26.3
Lotte Cinema Land Mark (Tầng 5-6, tòa nhà Keangnam Hanoi Landmark, Lô E, Phạm Hùng, Từ Liêm) 2D đến 26.3
Platinum Cineplex (Tầng 4, Tòa nhà The Garden, Mễ Trì, Từ Liêm) 2D đến 24.3

Tp.HCM
Hùng Vương Plaza (126 Hùng Vương, Quận 5) 2D, 3D đến 26.3
CT Plaza (60A Trường Sơn, Phường 2, Q. Tân Bình) 2D đến 31.3
Parkson Paragon (Tầng 5, tòa nhà Parkson Paragon, 3 Nguyễn Lương Bằng, Q.7) 2D đến 26.3
Crescent Mall (Lầu 5, Crescent Mall, Đại lộ Nguyễn Văn Linh, Phú Mỹ Hưng, Quận 7) 2D đến 31.3
Celadon Tân Phú (Lầu 3, Aeon Mall, 30 Bờ Bao Tân Thắng, P. Sơn Kỳ, Quận Tân Phú) 2D đến 5.4
Liberty Point (Tầng M – 1, khách sạn Liberty Center Saigon Citypoint, 59 – 61 Pasteur, Quận 1) 2D đến 2.4
Pandora City (Lầu 3, Pandora City 1/1 Trường Chinh Quận Tân Phú TP. Hồ Chí Minh) 2D đến 2.4
Thảo Điền Pearl (Tầng 2, Thảo Điền Mall, 12 Quốc Hương, Phường Thảo Điền, Quận 2) 2D đến 26.3
CGV Thủ Đức (Tầng 5, TTTM Vincom Thủ Đức, 216 Võ Văn Ngân, Phường Bình Thọ, Quận Thủ Đức) 2D đến 2.4
Galaxy Nguyễn Trãi (230 Nguyễn Trãi, Quận 1, Tp.HCM) 2D đến 25.3
Galaxy Tân Bình (246 Nguyễn Hồng Đào, Quận Tân Bình) 2D đến 26.3
Galaxy Nguyễn Du (116 Nguyễn Du, Quận 1) 2D đến 24.3
Galaxy Kinh Dương Vương ( 718 bis Kinh Dương Vương, Q.6) 2D đến 26.3
Galaxy Quang Trung (CoopMart Foodcosa số 304A, đường Quang Trung, P.11, Q. Gò Vấp) 2D đến 26.3
Lotte Cinema Diamond (Tầng 13, Diamond Plaza, 34 Lê Duẫn, Quận 1) 2D đến 24.3
Lotte Cinema Nam Sài Gòn (Tầng 3, Lotte Mart, 469 Nguyễn Hữu Thọ, P. Tân Hưng, Q. 7) 2D đến 24.3
Lotte Cinema Cộng Hoà (Tầng 4, Pico Plaza, 20 Cộng Hòa, P.12, Q.Tân Bình) 2D đến 26.3
Lotte Phú Thọ (Tầng 4 Lotte Mart Phú Thọ, Ngã tư 3/2 và Lê Đại Hành,Quận 11) 2D đến 26.3
Lotte Cantavil (Tầng 7, Cantavil Premier, Xa lộ Hà Nội, P.An Phú, Q.2) 2D đến 24.3
BHD Star Cineplex Icon 68 (Lầu 3 và 3, ICON 68 Shopping Mall, số 2 đường Hải Triều, Q.1) 2D đến 23.3
BHD Star Maximark 3/2 (Lầu 4, Siêu Thị Maximark 3/2 3C Đường 3/2, Quận 10) 2D đến 22.3
BHD Star Phạm Hùng (Lầu 4, TTTM Satra Phạm Hùng C6/27 Phạm Hùng, Bình Chánh) 2D đến 22.3
Cinebox Hòa Bình (240 đường 3 tháng 2, Q.10) 2D đến 23.3
Cinebox Lý Chính Thắng (212, Lý Chính Thắng, Q.3) 2D đến 24.3
Rạp Đống Đa (890 Trần Hưng Đạo, Q.5) 2D đến 2.4

Bài đã đăng

• Bài 10 - Nhật ký (không) làm phim:
  Gặp nhà phát hành đãi bôi. Xin được món tiền be bé -  (29/05/2022)
• Hai bộ phim và một cuộc ám sát
  (phần 2): ... và trên phim - Sáng Ánh (02/07/2021)
• Hai bộ phim và một cuộc ám sát
  (phần 1): Ngoài đời… - Sáng Ánh (13/06/2021)
• MOSUL - một phim Mỹ nhưng người Mỹ phải đọc phụ đề - Sáng Ánh (29/11/2020)
• Bài 9 - Nhật ký (không) làm phim:
  Mối tình bất thành quanh Sàigòn -  (14/11/2020)
• Bài 8 - Nhật ký (không) làm phim:
  Đi chọn bối cảnh, gặp Eric the Red - Sáng Ánh (20/10/2020)
• Bài 7 – Nhật ký (không) làm phim:
  Để nhốt một đoàn diễn viên - Sáng Ánh (04/10/2020)
• ADÚ: một bộ phim hay được 1 phần 3 - Sáng Ánh (22/07/2020)
• DA 5 BLOODS: Khi Spike Lee chọn đường dễ dãi - Sáng Ánh (22/06/2020)
• Ứa gan khi nuốt Da 5 Bloods - Phan Cầm (14/06/2020)

» Xem tiếp...