Bàn luận

Trăng cứ soi và đoàn người cứ tiến… 20. 07. 10 - 5:41 am

Hoa Nguyen

(SOI: Đây là ý kiến phản hồi của bạn Hoa Nguyen trong bài “Chỉ hơi đố kị tí thôi“. Ý kiến này dài và có nhiều thứ để chúng ta cùng đọc, cùng nghĩ, cũng như cùng thảo luận, Soi xin được đưa lên thành bài. Cảm ơn Hoa Nguyen nhiều.)

Tôi biết đến trang mạng này thông qua giới thiệu của một người bạn một tháng trước đây, bạn Trần Nam- một nghệ sỹ có tác phẩm trong triển lãm Tầm Tã mà các bạn không ngừng chê bai vừa rồi. Ngay khi xem các cmt của mọi người trên này, tôi đã nghĩ không mất thời gian vào trang mạng này làm gì, tuy nhiên, sau khi đọc một số bài dịch về nghệ thuật , tôi thấy thích tinh thần cầu thị của các bạn.

5 năm trước đây, có vài người trong giới nghệ thuật đương đại bỏ thời gian công sức để dịch và tập hợp lại các bài viết giới thiệu, nhập môn nghệ thuật hiện đại và danh sách các nghệ sỹ khá công phu, các trường phái đang thịnh hành toàn cầu. Lúc đầu, trang mạng thật sự có ý nghĩa và giúp đỡ các nghệ sỹ trẻ cũng như số ít công chúng yêu nghệ thuật thuần túy ở Việt Nam muốn tìm hiểu, sau rồi, rất nhiều người ngoa ngôn vào, có những ý kiến chuyên môn thì ít hoặc không có, mà chê bai, bới móc, hằn học thì rất nhiều. Cuối cùng người tâm huyết nhất cũng up bài thưa dần và ngừng hẳn. Không phải vì họ không có bản lĩnh nghề nghiệp hay tình yêu nghệ thuật đã nguội lạnh, mà đơn giản họ cảm thấy phí thời gian cho những gì không đáng. Nghệ sỹ đương đại ở Việt nam và cộng đồng quan tâm đến nghệ thuật đương đại ở Việt nam là một nhóm rất nhỏ, thường thì triển lãm nào cũng chỉ từng ấy con người, vì vậy, những ai đi xem thật sự và quan tâm thật sự, chúng tôi biết rõ. Cũng như ý kiến trên này, ý nào đáng để quan tâm và có giá trị, ý nào không cần phải mất thời gian chú ý, chúng tôi hiểu rõ.

Trước hết, để trao đổi với các bạn theo phái “chê hết nước” một cách vô căn cứ (đọc đi đọc lại cmt của các bạn, tôi không thể hiểu các bạn chê như thế thì giải quyết cái gì, hầu hết là thái độ oán trách tác giả, oán trách tác phẩm vì không hiểu và không dám hỏi – chúng tôi xin hỏi: có thể làm gì để cho các bạn được nhẹ nhàng hơn?!).

Một số bạn so sánh thẳng tưng với nghệ thuật ở Tây, ở Tàu, ở Hồng Kông, ở Nhật…vv… Các bạn có so sánh với mặt trăng hay sao Hỏa, tình hình cũng không khá hơn.Vì nghệ thuật có con đường riêng của nó, nhất là nghệ thuật thị giác. Cuối tk 19-đầu thế kỷ 20, kể từ trường phái Ấn tượng -lần đầu tiên nghệ thuật có tính quốc tế hóa, một trường phái- diễn ra ở vài nước. Đến giữa thế kỷ 20, khi chủ nghĩa Hậu hiện đại (phải nói là nghệ thuật thị giác nói chung và mỹ thuật nói riêng, phát triển nhanh nhỉ?!), thì nghệ thuật được toàn cầu hóa.

Về vấn đề này, bảo tàng MOMA (New York) đã từng có các triển lãm trưng bày tác phẩm cho các nghệ sỹ từ các nước ngoại biên (nghĩa là không nằm trong các trung tâm nghệ thuật lớn của thế giới như Châu Âu, Mỹ và các nước phát triển giàu có), song song với các siêu sao hội họa hiện đại của Phương Tây như Frank Stella, Sol Le Wit, Jasper John,… Trong triển lãm này, người xem có thể thấy tác phẩm vài năm trước của một nghệ sỹ ngoại biên giống hệt tác phẩm của một siêu siêu nghệ sỹ Phương Tây sau đó. Điều đó làm rõ rằng: hệ thống xã hội vô cùng quan trọng, nghệ sỹ ngoại biên có những thiệt thòi nhất định. (Điều này chiều nay tôi vừa trao đổi với bạn Nguyễn Huy An). Những nghệ sỹ ngoại biên nổi tiếng thế giới như Anna Mendietta, Felix-Gonzalez Torres (gốc CUBA), Marina Abramovich (gốc Nam Tư), Anish Kapoor (Ấn Độ), Fernando Botero (Columbia), Christo (Bungari)…vv… đều đến Mỹ và các nước Phương Tây để thực hành nghệ thuật.

Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, từ khi sản sinh ra công cụ internet khiến toàn cầu hoá thông tin một cách mạnh mẽ, giải nén cho các nước ngoại biên và các nước hậu thuộc địa với tâm lý yếm thế sợ Tây, nghệ thuật hiện tại dường như đầy nghi vấn, quay về với bản ngã dân tộc hoặc các nhóm thiểu số, hoặc đi vào những nhánh nhỏ và sâu.

Ở nước ta, tôi không muốn đổ lỗi cho hệ thống giáo dục, nhưng cũng là một cách chia sẻ với các bạn: trường mỹ thuật dạy chay rất nhiều, và, hoàn toàn không có thông tin về nghệ thuật hiện đại vào thời kì tôi theo học (từ năm 97 đến năm 2002). Chúng tôi phải tự đi tìm, cắt những mẩu nhỏ từ các tạp chí nước ngoài, thèm khát thông tin trong vô vọng. Các thày cô dạy Sử Mỹ Thuật dạy rất “đúng theo sách”: dạy về nghệ thuật Byzantine, Lưỡng Hà hay Babylon , cũng không hề cho biết (hoặc là cũng không biết) là nó ở nước nào, trên khu vực nào theo sử sách bấy giờ. Đến nỗi sau này ra nước ngoài, tôi phải thú nhận với một người bạn đồng nghiệp là do cách dạy ở Việt nam mà tôi cứ ngỡ Byzantine là ở Trung Cận Đông! Tiếc là hồi đấy tôi không hỏi tại chỗ nên cũng ức giống bạn gì ở đây vừa đi triển lãm Tầm Tã về.

Thế đấy.Vì vậy, cái gì để anh tiến xa và sâu hơn trong nghề nghiệp nghệ thuật của mình? Chỉ là tinh thần tự học, tự tìm tòi nghiên cứu, có óc phân tích và nhận định, có bản lĩnh nghề nghiệp để mà không dao động trước những khó khăn do nghề nghiệp nghệ thuật mình đã chọn. Thứ nữa là, tin vào chính mình, tin vào khả năng tỏa sáng bằng lao động, học hỏi, nghiên cứu nghiêm túc của chính mình chứ đừng tin vào các hệ thống đánh giá khác. (Ví dụ về triển lãm mà bảo tàng MOMA đã làm đủ để cho bạn thấy rõ điều này).

Tôi cũng xin có ý kiến với một số bạn châm chích và đả kích không có văn hóa ở đây rằng: nếu các bạn cứ tiếp tục như thế – mọi người chỉ cảm thấy khó chịu trước sự hằn học vô lý của các bạn. Ngoài ra, nói thế này không phải có ý xúc phạm các bạn (tôi xin lỗi trước vì nếu dù không cố ý mà các bạn vẫn thấy bị xúc phạm) nhưng một câu phổ biến của của chúng tôi trong tình huống như thế này là “trăng cứ sáng, chó cứ sủa, và đoàn người cứ đi”.

Nghệ thuật đương đại là thứ chưa được đánh giá vào thì hiện tại, thật ra thì Abramovich, Vito Aconte hay Joseph Boye… các tác phẩm thời kì đầu cũng nhận vô số sự chê bai, dè bỉu của người đời. Mà thậm chí khi tên tuổi lừng lẫy rồi vẫn còn bị chê bai. Đấy là nghiệp của một nghệ sỹ, chúng tôi chả lấy gì làm ngạc nhiên hay thất vọng, cũng chẳng buồn tự ái con con.

 

Thứ hai, đối với các bạn thật sự yêu thích, muốn tìm hiểu, kỳ vọng và cũng đang thất vọng vào nghệ thuật đương đại Việt Nam thì hiện tại. Tôi xin có đôi lời với các bạn:

a/Chúng tôi thật sự xin lỗi vì đã không đáp lại được tình yêu nóng bỏng mà các bạn dành cho. Nghệ thuật đương đại đang đi theo đúng tiến trình, hiện nó đang trong giai đoạn cần phải bắt tay vào làm, phải thất bại, phải ngã vỡ mặt (thường thì sau thất bại người ta học được nhiều hơn là sau mỗi thành công) – sau đó mới có các tác phẩm đọng lại để xếp loại, để sưu tập, để đánh giá và đưa ra cho thế giới – không khác gì một đứa trẻ phải đẻ, phải nuôi, phải dạy học, phải biết tiếng Anh – vi tính rồi phải biết chạy lùi 50 mét, bố mẹ mới dám cho thi vào trường Chuyên, lớp chọn được! Xin các bạn đừng nóng vội.

b/Trong lúc chúng tôi tập luyện này nọ, các bạn cũng nên nghiên cứu nghệ thuật học, dân tộc học, triết học,… để chúng mình cùng trao đổi thông tin, đặng đầu tiên nói chuyện được với nhau, sau giúp nhau cùng tiến. Tôi biết sở dĩ các bạn chuyên môn không phải phê bình lý luận mỹ thuật (tệ quá, khoa đấy của trường tôi – cụ hấp hối hơi lâu), mà các bạn nhiệt tình vào đây phê bình cho chúng tôi là vì sự sốt sắng đối với nghệ thuật đương đại Việt nam. Các bạn biết tỏng tòng tong, nghệ sỹ đương đại chúng tôi đi xe một bánh từ lâu rồi. Nghệ thuật đương đại Việt nam thiếu phê bình lý luận chuyên nghiệp,có vài người thừa năng lực nhưng lại thiếu thời gian. Hoặc lại còn chuyển hẳn sang làm thực hành nghệ thuật cho bõ tức. Thế nên chúng tôi lại càng mất cân đối lực lượng.

c/Không phải ôn nghèo kể khổ, nhưng, nghệ thuật thị giác ở Việt Nam đúng là cảnh “ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng”. Để làm được một tác phẩm hoặc một triển lãm, ngoài hi vọng vào tài trợ, chúng tôi chỉ còn biết vay vỏ lung tung, rồi đánh đề đánh lô cầu may, chứ vẽ minh họa mòn đầu ngón tay với lại chép tranh rởm lấy đâu mà đủ tiền – rẻ lắm, các bạn tìm hiểu thử thì biết chứ đừng nói đùa, nhiều người tưởng lầm là họa sỹ thì dễ kiếm tiền lại cho con thi mỹ thuật thì khổ. Bên cạnh ý tưởng tư tưởng của tác giả, tác phẩm hay hay không phụ thuộc vào ngân khố là có thật. Chất lượng của tác phẩm phụ thuộc vào ngân khố là khoảng 40%, cho những ai chi tiền thật! Nghệ thuật hay nông nghiệp, hệ thống nào cũng thế thôi, chỉ có ý tưởng xuông mà không có tiền thì cũng chỉ có sản phẩm hão! Thường thì 99% sinh viên trường Yết Kiêu tốt nghiệp xong là về ăn cơm với bố mẹ theo đúng nghĩa đen. 49% trong số đó ngay lập tức đổi nghề do không chịu được áp lực. 50% trong số đó, hi vọng qua hôn nhân sẽ tìm được bạn đời nhận nuôi mình và tài trợ cho mình làm nghệ thuật (chắc hi vọng như vậy đến cuối đời mất! 1% bị điên hoàn toàn- được gọi bằng danh “sưng” mỹ miều là “nghệ sỹ đương đại”.

Thứ ba, trao đổi với một số bạn làm báo về cụm từ curator. Cách các bạn nói dễ gây mất đoàn kết cho nghệ sỹ và curator quá, trong khi thực ra, ở các nền nghệ thuật phát triển, tên nghệ sỹ và curator không thể tách rời. Ở Nhật Bản từ thời kì Chiêu Hoà (1926-1989) đã có thông lệ này.”Curator” hiểu theo nghĩa thông dụng nhất, là người phụ trách và giám tuyển nghệ thuật của một triển lãm, dự án, chương trình, nhà trưng bày hay bảo tàng. Curator làm việc với các bên để đảm bảo các show nghệ thuật được diễn ra thành công và chất lượng. Mỗi curator có một cách làm việc riêng, một phong cách giám tuyển nghệ thuật riêng. Nghệ sỹ phải biết trách nhiệm của mình khi tham gia vào và hoàn toàn tự do lựa chọn xem mình có nên tham gia hay không. Đấy là cách làm việc công bằng, trách nhiệm và chuyên nghiệp, nếu, các bên tham gia đều làm đúng chức năng. Thường thì curator không thể can thiệp vào tác phẩm của các nghệ sỹ. Góp ý thì được. Các bạn nên xem film “Don King only in America” để hiểu và thông cảm hơn với những ai làm nghề bầu sô.

*Một nhắn nhủ đến các bạn dịch thuật: internet là công cụ hữu ích, tuy nhiên, có tính hai mặt. Khi chọn dịch bài nào, các bạn nên tìm hiểu, kiểm chứng xem nguồn tin có đáng tin cậy không – khỏi thì phí công. Ngoài ra, một số thứ không thể đốt cháy giai đoạn được. Nghệ thuật có lịch sử phát triển của nó, cần phải nắm rõ thì mới đủ lý luận để phân tích, nhận xét hay phản bác.

Cuối cùng, có lẽ tôi đã nói quá dài và sắp lăng nhăng rồi. Tôi chỉ muốn nói nốt một điều với SOI: Thật sự, nghệ thuật Việt Nam cần có các diễn đàn thảo luận dân chủ, khách quan và văn hóa. Tuy vậy, diễn đàn nào cũng phải có quy chế, mặc dù style có thể là rất tự do. Chất lượng của một diễn đàn phụ thuộc vào admin.  Hãy là Soi Sáng, đừng là Soi Mói… Đầu tiên là thế đã.

*

Bài liên quan:

– Tây cứ soi, Ta cứ sủa, và tranh thì cứ xấu
– Trăng cứ soi và đoàn người cứ tiến

Bài đã đăng

• Nhân phim đam mỹ bị cấm, nghĩ về tình tri kỷ - Trịnh Bình An (01/06/2022)
• Giám tuyển là gì? - Ace Le (21/08/2021)
• Tư cách học thuật của Jean-Francoise Hubert hay “con vẹt đến từ phương Tây” - Ace Le (15/08/2021)
• Điệu nhảy chết người (phần 1):
  Hư hỏng thì nổi tiếng hơn - Willow Wằn Wại (22/06/2021)
• Tác phẩm phái sinh: hiểu sao cho đúng? - Hân Hân (13/11/2019)
• Nhân triển lãm về Casanova: phải làm sao trước một triển lãm “bậy bạ”? - Như Mai lược dịch từ Hyperallergic (15/10/2018)
• TOD (bài 2): Lý do 2 và phản biện 2 - Phó Đức Tùng (15/09/2018)
• Xem "Kho báu..." của Damien Hirst: không có duyên, nhưng khiến nảy sinh vài thắc mắc - Di (30/04/2017)
• "Chủ nghĩa Hậu hiện đại" là có hay không hả các bác? - Phó Đức Tùng (28/04/2017)
• Về sự hạnh phúc của người Việt Nam (bài 2): Vì sao người Việt khó hạnh phúc? - Phó Đức Tùng (01/04/2017)

» Xem tiếp...