Thị trường

Tranh cãi quanh Brancusi: đồ giả hay không phải giả (nhưng không phải thật)? 21. 01. 14 - 6:49 am

Phạm Phong tổng hợp và dịch

Sau khi kiến trúc sư, điêu khắc gia Brancusi mất năm 1957, hai người bạn ông là họa sĩ Alexandre Istrati và vợ là Alexandra Dumitresco được chỉ định làm người thừa kế. Trong di chúc, chẳng hề có chỗ nào Brancusi đả động đến việc được tái tạo tác phẩm của ông. Nhưng hai vợ chồng nhà Istrati cuối cùng đã thắng trong một vụ kiện với Trung tâm Pompidou , và Istrati (mất năm 1991), cùng vợ (mất năm 1995 khi 80 tuổi) đã tiến hành đúc vô thiên lủng những tượng gọi là “posthumous Brancusi”, có mặt đầy ở châu Âu, châu Á, và ở Mỹ (với mức độ ít hơn).

Trong quá trình kiện cáo dai dẳng, hai vợ chồng nhà Istrati đã lấy đi 22 khuôn thạch cao gốc, trong đó có “Large Cock”, từ cái xưởng của Brancusi lúc ấy đang bị niêm phong. Người ta tin rằng hai vợ chồng nhà này đã làm một số bản sao của những cái khuôn này, trước khi khuân về trả lại cho xưởng, và sau đó dùng những cái khuôn copy để đổ tượng của Brancusi, thay vì dùng khuôn gốc. Dĩ nhiên là vợ chồng nhà Istrati phủ nhận.

 

Khi còn sống, Brancusi không bao giờ cho phép bất kỳ trợ lý nào làm việc trên tượng đồng ông đang làm, và Sidney Geist, một chuyên gia về Brancusi, nói rằng quả là buồn khi bây giờ, các tượng “đúc sau khi mất” của Brancusi được đúc hàng loạt, bởi hai ông bà họa sĩ chưa từng chạm tay vào bức tượng nào của Brancusi khi ông còn sống.

Lâu nay ai cũng nói rằng tự tay Brancusi hoàn thiện mọi tác phẩm của ông, nhưng để biện minh cho mình, đến lượt vợ chồng Istrati nói với mọi người ngược hẳn, rằng nhiều khuôn đúc sau này Brancusi không hề sờ tới, rằng chuyện Brancusi tự mài bóng, tô dũa từng tác phẩm chỉ là huyền thoại. Nhiều nhà sưu tập đã mua những bức tượng “đúc sau khi mất”, và tất cả cùng hùa với nhau, cho rằng chúng có giá trị không kém gì tượng đúc lúc Brancusi còn sống. Ernst Beyeler, một nhà buôn nghê thuật ở Basel từng mua hộ Fondation Pierre Giannadda, một bảo tàng tư nhân ở Martigny, Thụy Sĩ, phiên bản “Large Cock” 1970s do nhà Istratis đúc lại, đã tuyên bố rằng những tượng đúc “sau mất” này hoàn toàn hợp pháp.

Những bức tượng kiểu này vậy mà cũng lọt vào vô số bộ sưu tập đáng nể, như của bảo tàng Norton Simon ở Pasadena, Calif. Hay Nelson Rockefeller đã từng đặt đúc lại “Bird in Space” để tưởng nhớ cái chết hồi năm 1961 của con trai mình là Michael.

*

Nhưng ngược lại, Asher Edelman, một nhà buôn nghệ thuật và sưu tập nghệ thuật người New York, cách đây hơn chục năm, đã bán mớ tác phẩm “đúc sau khi mất” của Brancusi mà ông mua được hồi những 1980s, sau khi nghe chuyên gia về Brancusi là Sidney Geist nhận xét “có điên mới trữ những của như thế trong bộ sưu tập”. Edelman ngậm ngùi nói, các tác phẩm do chính tay Brancusi làm ra đều là độc nhất vô nhị, do đó bất kỳ món nào gọi là “làm sau khi chết” đều không còn là của Brancusis: “Đó chỉ là những bản sao, là những thứ này đây.”

 

Năm tác phẩm điêu khắc ấy, hiện được bày ở Paul Kasmin Gallery, New York và gây tranh cãi ầm ĩ. Nhiều người cho rằng đó chỉ là triển lãm đồ nhái. Nhưng theo nhà tổ chức, chúng được tạo ra một cách hợp pháp với sự chấp thuận của gia đình (người thừa kế), với khuôn thạch cao tìm thấy từ xưởng của Brancusis, và những tượng này được làm ở xưởng Susse, gần Paris, từ khoảng 1992 – 2010. Xưởng Susse này cũng là xưởng đã từng thực hiện các tác phẩm cho nhà Joan Miró, Alberto Giacometti và Max Ernst.

“Sẽ luôn luôn có người nói ngược với bạn 100%. Cái mà chúng tôi muốn bạn hiểu, rằng với di sản sau khi mất của Brancusi, cũng như của nhiều nghệ sĩ vĩ đại khác, người ta có thể được dùng để kinh doanh…”

Sinh thời, Brancusi làm khoảng 400 tác phẩm (gốc), bằng đồng, thạch cao, đá hoa cương. Hiện nay, người ta ước tính có khoảng 18 tượng khác nhau đã được hai vợ chồng người bạn đúc lại. Tỉ lệ như thế là đáng kể, và làm biến dạng khối tác phẩm của Brancusi, nhiều chuyên gia cho là như thế.

Bài đã đăng

• Khi tay buôn nghệ thuật làm nghệ thuật - Lược dịch từ Hyperallergic (12/07/2023)
• Một vụ kiện khiến hé lộ mánh lới trong thế giới nghệ thuật -  Thúy Anh dịch (10/02/2022)
• Sáu câu hỏi cho người sưu tập nghệ thuật Việt - Ace Le (30/10/2021)
• Có tới ba bức "TRÀ ĐÀM", và hai bức trong đó là GIẢ - Ace Le (18/09/2021)
• Steve Jobs - nhà sưu tập Tân bản họa - Archivu st và lược dịch (27/02/2021)
• Angelina Jolie cho đấu giá một bức tranh của Winston Churchill - Soi dịch từ CNN (03/02/2021)
• Đấu giá giữa thời Covid: Rembrandt giá cao, Banksy cũng cao - Lui tổng hợp và dịch (21/09/2020)
• Ông trùm Steve Wynn gặp vận rủi với tranh Picasso - Như Mai dịch (05/06/2018)
• Đám siêu giàu đang phá thối nghệ thuật - Jed Perl, Hoàng Lan dịch (27/04/2017)
• GẶP đã kết thúc: các nhà sưu tập mua 1/5 số tranh triển lãm - Họa sĩ Ngô Đồng (03/04/2017)

» Xem tiếp...