Bàn luận

Thiên tử biết nhìn về đâu? Nam là Ly hay Nam là Càn? 01. 10. 15 - 10:19 am

Rieng&Chung

Trong phần cmt của bài Seoul 2, bác Candid có hỏi: “… Tiên thiên Bát quái thì Nam là Càn thì hiểu được là hướng của Thiên Tử, nhưng Hậu thiên Bát quái thì Nam lại là Ly. Chọn hướng Nam hiểu theo nghĩa nào đây? Trên cờ Hàn Quốc có quẻ Ly cũng ở phương Nam.”

Thưa bác Candid,

Thiển ý của em về mối quan hệ “Thiên tử – hướng Nam – cung Ly hay cung Càn” như sau:

Thứ nhất, theo như đa phần người ngày nay công nhận, thì ông Văn Vương là tác giả lập ra Hậu thiên Bát quái, đặt cung Ly ở phương Nam. Thứ hai, cách gọi “Thiên tử” cũng được coi là xuất phát từ thời nhà Chu của Trung Quốc, tức là triều đại do con trai ông Văn Vương (là Vũ/Võ Vương) lập ra. Vì vậy tất tần tật các ông thiên tử, hay về sau đời Tần Thủy Hoàng trở đi còn xưng là hoàng đế, hễ ngồi quay mặt hướng Nam thì cũng đều sung sướng khi gọi đó là hướng Ly trong Hậu thiên Bát quái, vì hướng Ly được gọi tên sớm hơn khái niệm thiên tử, và bản thân hướng Ly là do bố đẻ của thiên tử lập ra (đố thằng cháu chắt nào dám chê cãi).

Còn nhỡ có ông thiên tử nào đó cần xài đến Tiên thiên Bát quái để giải quyết việc cụ thể nào đó, thì hướng Nam lại biến thành hướng Càn. Hay nói cách khác, quan trọng ở chỗ đó là hướng Nam, dù nó là Ly hay Càn.

Chắc bác Candid có ý cho rằng đã là Thiên tử thì phải gắn với Trời (trời đất), tức là Càn trong càn-khôn. Tuy nhiên quan điểm này chắc còn phải bàn thêm, vì “Thiên tử” với “Càn-Khôn” theo em thuộc hai “hệ thống” khác nhau, tuy có tí dính dáng.

Càn Khôn là hệ biện chứng quy luật dịch chuyển (đạo) về vũ trụ và vạn vật. Còn Thiên tử là một “khái niệm chính trị”, và cũng chịu quy luật dịch chuyển của vũ trụ chứ không vượt ra ngoài nổi. Thể hiện ở chỗ:

Thứ nhất, cái con người được gọi là Thiên tử đó cũng không thoát khỏi sinh diệt, trong khi Càn Khôn chỉ dịch chuyển (trong đó có tiêu trưởng) chứ không sinh diệt.

Thứ hai, thiên tử không phải do Trời đẻ ra, mà chỉ được chỉ định để “hành đạo”. Nói cách khác, thiên tử (được cho là) vận hành một số quy luật cụ thể (nội dung đạo cụ thể) nào đó trong một ĐẠO Càn Khôn rộng lớn hơn rất nhiều. Thế nên nếu “lỗi đạo” hoặc “nghịch thiên hành đạo” thì sẽ có Thiên tử khác xuất hiện để thay thế.

Tóm lại, Thiên tử không thể hoàn toàn đại diện được cho Càn nói riêng, cũng như hệ thống Càn Khôn nói chung, và điều này không liên quan lắm đến, cũng như không ảnh hưởng đến việc ông ta ngồi nhìn về phía Nam.

Xin bàn tiếp là. Một khi đã là một phần của, và thuộc về đạo Càn Khôn, thì Thiên tử cần “toát lên” cái thuộc tính nào nhất trong bát quái? Điều này bác Đặng Thái cũng đã dẫn câu trong bộ Thuyết Quái (tương truyền của Khổng tử) về quẻ Ly rồi.

Quẻ Ly thuộc phương Nam trong Hậu thiên Bát quái. Ly hiểu đơn giản là Lửa, nhưng được nhấn mạnh tới tính chất “quang minh”. Thiên tử cần quang minh (và chính đại). Chỗ này nếu “chẻ hoe” ra để “chém gió”, thì Ly-Khảm là lửa và nước, nếu đi cặp với nhau ắt tạo ra cả quang lẫn minh, tức là có cả “ánh sáng” lẫn sự “rõ ràng”. Lửa là quang (sáng), còn nước có lửa thì minh (rõ). Đây có lẽ cũng là lý do vì sao trong Tử vi đẩu số cho rằng mạng Thiên thượng hỏa rất hợp Đại hải thủy, vì tạo ra “quang minh” là một cục diện lý tưởng.

Bác để ý thêm hai chữ Chính và Đại, đối chiếu với quẻ thuần Càn và thuần Khôn, sẽ thấy đặc tính Chính và Đại là hai đặc tính quan trọng của Càn và Khôn. Vậy nói tóm lại, Quang Minh Chính Đại chứa đầy đủ 4 đặc tính quan trọng của Càn-Khôn-Ly-Khảm (trời đất lửa nước). Do đó, thiên tử tuy quay mặt hướng Nam, nhưng không quên treo một cái biển to vật vã trên đầu, đề bốn chữ này (quang minh chính đại), vậy là hội đủ 4 yếu tố của trục Bắc Nam, bác luận theo Tiên thiên Bát quái hay Hậu thiên Bát quái cũng không chệch được nữa : ))

Chém gió thêm chút nữa (đang đà, bác thông cảm): theo Nho giáo, thì Thiên tử trước hết phải là quân tử, đã là quân tử thì phải giữ trong mình cái đức của Càn-Khôn, thể hiện ở hai câu “Thiên hành kiện, quân tử dĩ tự cường bất tức” và “Địa thế khôn, quân tử dĩ hậu đức tải vật” (Đại tượng truyện về 2 quẻ thuần Càn và thuần Khôn). Cho nên ai ai cũng vậy, không cần phải là vua và phải nhìn về hướng Nam, cũng đã có Càn Khôn trong mình rồi. Và thế là đám nho sĩ trí thức bỗng có cái cớ rất bự để cười vào mặt thiên tử khi thiên tử không còn “thuận thiên hành đạo” nữa, ra điều chỉ có trí thức ta vẫn xứng đáng với càn khôn trời đất, vì ta tự cường bất tức và hậu đức tải vật, còn thiên tử kia quay mặt hướng Nam để trưng ra cái mặt sáng, nhưng sau lưng ông ta là mặt tối chả ai biết đâu mà lần, cứ sáng tối úp mở thế thôi, sánh làm sao được với trời đất như ta.

*

(Đây là cmt cho bài “Đặc biệt thị Seoul (bài 2)”. Soi xin đưa lên thành bài để các bạn dễ theo dõi và thảo luận nhé. Cảm ơn Rieng&Chung rất nhiều.)

Bài đã đăng

• Nhân phim đam mỹ bị cấm, nghĩ về tình tri kỷ - Trịnh Bình An (01/06/2022)
• Giám tuyển là gì? - Ace Le (21/08/2021)
• Tư cách học thuật của Jean-Francoise Hubert hay “con vẹt đến từ phương Tây” - Ace Le (15/08/2021)
• Điệu nhảy chết người (phần 1):
  Hư hỏng thì nổi tiếng hơn - Willow Wằn Wại (22/06/2021)
• Tác phẩm phái sinh: hiểu sao cho đúng? - Hân Hân (13/11/2019)
• Nhân triển lãm về Casanova: phải làm sao trước một triển lãm “bậy bạ”? - Như Mai lược dịch từ Hyperallergic (15/10/2018)
• TOD (bài 2): Lý do 2 và phản biện 2 - Phó Đức Tùng (15/09/2018)
• Xem "Kho báu..." của Damien Hirst: không có duyên, nhưng khiến nảy sinh vài thắc mắc - Di (30/04/2017)
• "Chủ nghĩa Hậu hiện đại" là có hay không hả các bác? - Phó Đức Tùng (28/04/2017)
• Về sự hạnh phúc của người Việt Nam (bài 2): Vì sao người Việt khó hạnh phúc? - Phó Đức Tùng (01/04/2017)

» Xem tiếp...