Gẫm & Bình

Người Việt bình tranh Việt: Về bức tranh vẽ long bào của Hà Mạnh Thắng 18. 10. 15 - 11:35 pm

Yết Kiêu & Dã Tượng

Một lần tôi đọc ở trên Soi có bài về các vua thời Nguyễn, trong có bức ảnh một chiếc long bào. Bị cuốn hút bởi sự mất cân xứng giữa cái đầu rồng giữa ngực, chiếc cổ be bé và đôi cánh tay rộng phùng phình, tôi lên mạng tìm xem lại tranh ảnh mô tả trang phục vua Việt, thế nào vô tình nhặt ngay được một bức tranh của Hà Mạnh Thắng.

Bức tranh có tên tiếng Anh là “Imperial Vietnamese Robe – Figure No.6” (sau đó lại thấy có chỗ ghi là No.7), mô tả một chiếc áo (tôi không gọi là long bào) trên nền vàng, kích thước 43 x 32.5, bằng acrylic và chất liệu tổng hợp trên giấy, vẽ năm 2014, được gallery Thavibu kêu giá 2.500USD, tính ra là khoảng 55 triệu đồng mình. Đọc xong các thông số này, bất giác nhìn xuống sàn gạch hoa ước lượng, nhỉnh hơn ô gạch này một ít mà những 55 triệu, tranh hẳn cũng có dát vàng.

Tôi được truyền một kinh nghiệm rất cá nhân khi xem tranh như sau: một trong những đặc điểm của tranh vẽ kém là nhìn trên ảnh tưởng bé tí, ra ngoài to rình ràng luễnh loãng. Còn tranh vẽ giỏi nhìn trên ảnh ngỡ to lắm, ra ngoài lại bé thôi nhưng cô đọng, súc tích.

Cái hay của bức tranh này đầu tiên là ở phần gây ảo giác. Nhìn trên ảnh cứ ngỡ đây phải là một bức rất to, treo dễ cả một mảng tường lớn. Thế mà thật ra nó chỉ be bé thôi, 43 x 33cm tức chỉ bằng như màn hình cái máy tính.

Xem bức tranh, sau khi nghĩ nó to, lại cao hứng tưởng tượng tiếp nó hẳn sẽ được treo trong một căn phòng thênh thang, yên tĩnh, có cái quạt trần lờ lững quay, đâu đó phảng phất mùi cà phê, mùi trà ướp hương liệu của quế của hồi…, tức là rất kiểu Tây thuộc địa. Vì sao lại không khí tây đầm thế trong khi tranh vẽ rõ ràng là chuyện Á Đông? Có lẽ vì trên bức tranh này, các yếu tố của Đông và Tây, cổ và kim đan nhau nhuần nhuyễn quá.

Vẽ một cái áo giống kiểu long bào, có màu vàng, thì chí có người ngoài hành tinh mới không nghĩ đến Á Đông. Vàng là màu của vua chúa (Tàu với ta).

Nhưng những đường gạch quả trám khắp bức tranh, rất mảnh, thẳng, đều đặn, như một sản phẩm tiêu biểu của một nền văn minh và văn hóa thiên về chính xác, tỉ lệ, đo đạc… ở trời Tây. Những đường kẻ ấy là một thứ chia bức tranh làm hai đầu của cây thước thời gian: một đầu là chiếc áo của một thời, đầu kia là con mắt nhìn đầy tính kỹ thuật của người đời sau; người đó là nhà thiết kế? là một nhà khảo cổ học? Ta không biết, chỉ thấy đè lên trên một hiện vật đời trước là những đo đạc của thời hiện đại, rất phương Tây.

Tiếp đến là màu vàng và màu xám trong tranh. Trong bài trước tôi có nói rằng nếu bạn nào đã xem tranh này bên ngoài và thấy tôi bình sai, xin cứ cho ý kiến, bởi vì do ở vùng vừa sâu vừa xa, tôi chỉ được xem tranh qua mạng. Trên bức tranh này, hai màu chủ đạo là vàng và xám, và đều là loại vàng và xám làm gợi đến bảng màu của danh họa Hà Lan Vermeer (1632 – 1675), pha ánh xanh chứ không ngả đỏ như vàng châu Á. Cái màu vàng của tranh Thắng nhìn (trên ảnh thôi) lại như màu vàng chì thiếc (lead tin yellow) mà Vermeer dùng để vẽ áo xống của một quý cô đang viết thư hay cô gái đeo chuỗi ngọc trai, tuy không lóng lánh bằng.

 

 

Hãy chú ý, Hà Mạnh Thắng không vẽ một chiếc áo màu vàng trên một cái nền màu khác. Anh vẽ hẳn một tổng thể vàng trong đó chiếc áo nổi lên, được dựng thành hình nhờ những nét đen mảnh mai, run rẩy, nhờ những đường viền dày nhấp nhô mềm mại. Tất cả nâng chiếc áo hơi óng ánh lẫn cái nền như vàng ròng lên trên một lớp xám bập bềnh dưới chân tranh tựa một lớp tro tàn.

“Thời hoàng kim” – phải rồi, Hà Mạnh Thắng đã không vẽ một cái áo đơn lẻ. Anh vẽ về một thời hoàng kim. Tôi nói “thời hoàng kim” không hàm ý tiếc rẻ, chỉ như một thứ mỹ miều nhiều nghi thức trang trọng và đẹp… đã mất. Hãy phóng to cái ảnh bạn đang thấy trước mắt đây, để thấy ống tay áo phải đã mục, rách và rời ra vài mảnh. Đây đó rải rác trên áo, trên nền vàng là những đốm xám như thủng, như mục. Thu bé bức ảnh chụp tranh lại nữa, ta như thấy chiếc áo đang bốc cháy từ phần thân áo, với những cuộn lửa lan ra hai ống tay. Một quá khứ đã xa, đang tàn lụi.

*

Bức tranh vừa nói nằm trong triển lãm “Fading Dreams” (Mộng tàn phai sắc) của Hà Mạnh Thắng. Trong triển lãm này còn nhiều bức khác, cũng vẽ với motif tương tự, tuy nhiên không bức nào khiến tôi xúc động như với bức tranh này.

Thí dụ như bức sau đây:

… thì tôi không có cảm giác gì hết. Chỉ đơn giản là anh ấy vẽ một cái áo trên nền xanh với những đường kẻ trang trí.

Thì, thời hoàng kim ai cũng chỉ một thời mà thôi; tranh diễn tả thời hoàng kim cũng chỉ nên như một hồn ma, thoáng qua một cái rợn da gà, rồi không nên lặp đi lặp lại…

Bài đã đăng

• Ballet Kẹp Hạt Dẻ: Giáng Sinh mới có, năm nào cũng phải xem - Willow Wằn Wại (20/12/2023)
• HỎA MÙ NFT VIỆT: lạm thuật ngữ, lạm danh xưng, lạm định giá - Ace Le (15/08/2021)
• Điệu nhảy chết người (phần 2):
  Múa bụng mỗi người một phách - Willow Wằn Wại (11/08/2021)
• “XEM ĐÊM” để thấy những điều không thấy được trong ánh sáng ban ngày - Phó Đức Tùng (15/07/2020)
• Về SKETCH phác thảo, SKETCH ký họa, và SKETCH+ - Hải Kiên (13/06/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 5: Đám cưới - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (21/02/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 4: Buổi triển lãm ở New York - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (28/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 3: Buổi diễn tại Luân Đôn - Lui dịch từ Sotheby’s (10/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 2: Mổ tử thi trong trường Y - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (04/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 1: Young Sen rời quê - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (26/12/2019)

» Xem tiếp...