Gẫm & Bình

Phải chăng giấy Dó ta chỉ xứng đáng đem gói bánh bên Tàu, và vì sao? 22. 12. 15 - 8:10 pm

Cứ Từ Từ, Raumuong Noigian, Candid

SOI: Đây là thảo luận của bài “Nhân xem tranh giấy Dó 1995 của Nguyễn Xuân Tiệp“. Cuộc thảo luận rất thú vị, Soi xin phép được đưa lên thành bài để các bạn dễ theo dõi và thảo luận nhé

*

CỨ TỪ TỪ

Người Trung Quốc xưa làm giấy từ rất nhiều loại vỏ cây, như vỏ cần sa , vỏ cây gai, vỏ dướng, vỏ dâu tằm, vỏ thanh đàn, vỏ dó… , mỗi loại vỏ lại cho ra những thuộc tính riêng. Nhưng dù ở loại nào thì tỷ lệ vỏ cây cũng chỉ chiếm “khủng” nhất là 40% là hết cỡ, còn đâu nhường chỗ cho bột nghiền từ rơm rạ trộn vào. Tất cả những loai cây kể trên Việt Nam đều có cả với một nguồn cung cực dồi dào (chỉ có thanh đàn với cần sa thì có lẽ hiếm), và mình cũng dám chắc là tổ tiên người Việt xưa trong quá trình học hỏi công nghệ thủ công của Trung Quốc cũng sẽ biết điều này. Thế nên sẽ là hạn hẹp nếu nói DÓ là thứ nguyên liệu làm giấy thủ công duy nhất ở xứ Việt.

Hơn nữa kĩ thuật làm giấy dó “truyền thống” hiện giờ quá tạm bợ, nếu không nói là cẩu thả, nếu nói là truyền thống thì có lẽ oan cho hai chữ này. Giờ nếu mang giấy dó Việt mà sang Trung Quốc chắc chỉ xứng làm giấy gói bánh.

Liệu người Việt trong quá khứ có sở hữu một thứ “TRUYỀN THỐNG” kém chất lượng đến vậy không? Theo tôi nghĩ là không. Chẳng qua sau mấy chục năm “vứt bút lông đi dắt bút chì” mà công nghệ làm giấy truyền thống đã thất truyền. Và với tâm tính thợ thủ công Việt Nam, thì: “thất truyền đấy, thì đã nàm thao”, thấy bán được thì tội gì nghiên cứu đổi mới, ta về ta tắm ao ta, dù trong dù đục vẫn là… cái ao. Thế thôi.

RAUMUONG NOIGIAN

Bạn Cứ Từ Từ, tôi nghe nói người ta làm ra giấy từ mụn vải và vỏ cây từ thời lâu lắm rồi. Trên nguyên tắc, cứ loại vỏ cây nào có xơ, có tính chất sợi thì đều làm được giấy cả. Người Ai Cập cổ làm ra giấy papyrus (giấy cói hay giấy chỉ thảo) nhưng là ép vỏ lại với nhau chứ không nghiền thành sợi rồi seo. Giấy làm từ vỏ cây cần sa??? thì chính là sợi cây lanh bà con H’Mông hay dệt vải ấy). Cần sa với lanh cùng một họ, hay chính là một cây cũng nên. Vỏ tầm ma, tầm gai, dâu tằm đều làm được giấy hết, chất khá đẹp.

Gần đây có anh Phan Hải Bằng (Huế, Trúc Chỉ) có phục hồi và sáng chế ra nhiều cách làm giấy, in lồng hoa văn chìm. Tôi cho rằng công nghệ làm giấy cổ của ta cũng làm giấy từ nhiều loại vỏ cây, nhưng vỏ Dó là phổ thông và nhiều nhất nên người ta cứ gọi chung là giấy Dó thôi. Thẩm mỹ của người Việt tuy học hỏi từ người Trung Quốc nhiều lắm nhưng nó vẫn khác biệt rõ rệt. Thế nên bạn tác giả này mới so sánh tương tự đồ gốm Việt với đồ sứ Tầu vậy. Bạn so “mang giấy dó Việt sang Trung Quốc chắc chỉ xứng đáng làm giấy gói bánh” tôi thấy có mùi tiêu cực kiểu tự tay bóp… ống nước, mặc dù tôi cũng không phải người thích tự hào dân tộc vô lối.

CỨ TỪ TỪ

Mình biết bạn Rau Muống Nổi Giận rất dễ nổi nóng khi gặp ý kiến trái chiều. Thế nên để làm dịu cơn nóng (mặc dù bạn nóng hay không cũng chả ảnh hưởng gì đến tôi, vì chúng ta đều dùng bí danh, khéo ngoài đời chúng ta từng ăn chung một nồi lẩu khéo cũng nên, haha…), hay đúng đắn hơn là để bầu không khí trên SOI bớt ngột ngạt, xin để tôi từ từ giải thích cho bạn hiểu tại sao tôi lại cho rằng giấy dó ta HIỆN GIỜ, không phải NGÀY XƯA nhé, chỉ đáng làm giấy gói bánh ở Trung Quốc.

Thế này bạn ạ, giấy nó là một loại chất liệu, nếu dùng để làm vàng mã hay tranh Đông Hồ, Hàng Trống thì không nói, nhưng để sáng tác hội họa thì nó phải cung ứng đủ các nhu cầu của việc sáng tác hội họa. Cũng giống như toile trong sơn dầu hay lụa cũng vậy, không phải cứ dùng vải bao tải là vẽ được oil painting hay dùng lụa mấy bà mấy cô đi may áo là vẽ được silk painting. Cái vấn đề quan trọng ở chỗ nó có sở hữu những thuộc tính để sáng tạo hội họa hay không.

Ngay cả ở Trung Quốc, theo truyền thuyết thì giấy được Thái Luân chế tạo từ đời Hán, nhưng qua những di vật khảo cổ thì giấy thực sự đã tồn tại trước đó rất lâu. Trải qua Lưỡng Hán, Ngụy Tấn, Nam Bắc triều, Tùy, Đường, hơn nghìn năm như thế mà chất liệu giấy vẫn cứ bặt tăm trong thế giới hội họa Trung Quốc, mãi cho đến trung kỳ Bắc Tống giấy mới bắt đầu được sử dụng phổ biến làm vật liệu hội họa.

 

 

 

Lý do là đâu? Tại sao giấy xuất hiện sớm thế mà phải hơn nghìn năm sau nó mới được người ta vẽ lên. Nguyên nhân ở chỗ những đặc tính của giấy trước thời Tống chưa đủ đáp ứng các yêu cầu của Trung Quốc họa. Nhờ sự cải tiến về công nghệ chế tác, về nguyên liệu, chất phụ gia, thành phần, tỷ lệ, kỹ thuật seo giấy, hồ giấy …mà giấy Trung Quốc đã đáp ứng được các yêu cầu khắt khe của giới văn nhân họa thời Tống.

Kể sơ lược như vậy để tạm thấy rằng, không phải dễ dàng mà giấy được sử dụng trong hội họa, cũng phải mất hơn nghìn năm để giấy từ một loại chất liệu chuyên để viết trở thành một loại chất liệu dùng để vẽ.

Cho đến bây giờ thì giấy để vẽ Trung Quốc họa cũng đã có hơn 170 loại cả thô cả tinh, loại tinh thì óng mướt như lụa, còn loại thô thì đến giấy dó Việt hiện giờ cũng chưa dám sánh về độ thô. Thế nên anh Vũ Lâm có so giấy dó Việt với giấy Trung Quốc như so gốm ta với sứ Tàu là chưa đúng, tại giấy Tàu cũng thô tế đủ cả, chứ đâu phải có mỗi mấy loại mịn mịn như chị Phương Yết kiêu hay nhập về bán cho mấy anh Hán nôm.

Giờ mới nói đến DÓ Việt, tại sao tôi chê, tôi chê là vì nó là một thứ hàng thủ công chất lượng thấp. Tại sao chất lượng thấp, vì từ các khâu nguyên liệu, chế biến, pha trộn thành phần, seo giấy, hồ giấy…đã đầy rẫy thiếu sót; một thứ công nghệ tạm bợ, qua loa. Còn nếu bạn muốn biết nó thiếu sót và tạm bợ ở đâu, thì bạn nên dành vài năm đi thăm thú các lò làm giấy thủ công Trung Quốc rồi về ngó xem một hai lò làm giấy Dó Việt hiện nay thì thấy độ cong vênh ngay thôi. Và đừng vội nói những thiếu sót đó là ” bản sắc Việt”; ấy chết, nói thế là xúc phạm Tổ quốc đấy. Nếu yêu nước thì hãy thay đổi, sửa sai, tiếp thu, làm cho nó tốt lên như người Nhật người Hàn từng làm, chứ đừng yêu nước theo cái kiểu “dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn”, làm thế là có lỗi với tổ tiên đấy.

P/s: Tôi cũng xin có lời xin lỗi đến những họa sĩ Việt Nam từng say mê giấy Dó mà có chót đọc comment này, xin các bạn cứ tiếp tục với niềm đam mê của mình. Dù sao với nhiều người, giấy Dó vẫn mang một thứ giá trị tâm linh, một thứ QUỐC HỒN hơn là một tờ giấy bình thường, và với một lòng ái quốc ái tộc lồng lộng như vậy, thì tôi… xin được phép im lặng. Trân trọng.

CANDID

Em có dùng loại giấy của Nhật gọi là washi paper thấy cũng rất hay vì đặc tính thấm nước và loang màu của nó, đòi hỏi trình độ công bút cao. Nghe nói người Nhật cũng học từ giấy của Trung Quốc mà ra.

CỨ TỪ TỪ

Năm ngoái mình mua một cuốn chuyên khảo về giấy của Trung Quốc dày hơn 1200 trang, đến giờ vẫn chưa đọc hết 1/4 quyển, tại lắm thuật ngữ chuyên môn mà từ điển cũng bó tay. Thực ra thành phần của giấy Tàu cũng không quá phức tạp, chỉ gồm hai loại sợi chính lấy từ thiên nhiên là sợi vỏ cây và sợi rơm rạ nghiền nhỏ. Sau đó để khống chế độ loang nhòe của giấy, người ta đã sử dụng nước hồ nấu từ bột mỳ kết hợp với bột phèn chua tinh luyện để phết lên giấy. Hỗn hợp hồ-phèn càng nhiều thì độ loang của giấy càng giảm.

Nói ra có vẻ đơn giản, nhưng cái làm nên sự tinh vi của giấy Tàu chính là ở khâu chọn nguyên liệu và pha chế các thành phần nhằm làm cho giấy đạt được các hiệu quả thô mịn, loang nhòe như ý muốn. Mà vấn đề này thì mỗi lò làm giấy lại có bí mật riêng, đến cả sách chuyên khảo cũng không thọc mạch vào được. Chính thế , giá cả của giấy cũng dao động từ vài nghìn VNĐ /tờ, cho đến vài trăm nghìn/tờ, ông nào càng bán được tranh thì càng có tiền sắm giấy xịn, mà giấy xịn chưa đủ , lại còn phải tuổi giấy, giấy càng lâu năm càng đắt, hiệu quả biểu hiện càng cao thâm vi diệu. Càn Long hoàng đế là một họa sĩ nghiệp dư, nhưng vì là vua nên ông xài cả giấy từ đời Tống để viết vẽ, loại đấy thôi không chấp.

Còn giấy Nhật washi thì mình cũng chưa xài qua , nhưng thấy dân sumie hay dùng. Nhưng đặc điểm của Nhật Bản họa là họ luôn dùng giấy chín – tức giấy hồ phèn nhiều, mất tính loang của sợi, họa hoằn lắm mới có ông dùng giấy loang nhòe. Với đặc tính của người Nhật thì chả có gì Trung Quốc làm được mà họ không làm được , thậm chí còn hơn. Còn thợ thủ công Việt nam hiện giờ lại khác, họ còn cần phải thay đổi nhiều

RAUMUONG NOIGIAN

Cùng Cứ Từ Từ: Cảm ơn bạn vì cái nổi nóng của tôi (bạn cho rằng thế) khiến bạn có dịp phô bày kiến thức để cả nhà cùng nghe. Hóa ra cũng sách vở cả thôi. Mà bạn còn thách tôi bỏ vài năm đi xem lò giấy Tầu. Còn bạn đi được mấy lò? Hay là như ốc sên bò trên bản đồ qua năm châu?

Cũng không nên so ta với Nhật Hàn được. Thợ thủ công là một nghề khó, tinh luyện vài trăm năm mới có. Khó có không kém gì những người tiêu dùng cấp cao và bình phẩm bạt mạng đâu. Đến nay thì không chỉ nghề làm giấy, mà cả một nền văn minh thủ công đã mất đi. Điều đó thì cũng không phải do “lông” hay “chì”, hay “bi”, mà do những điều lớn hơn tôi và bạn rất nhiều. Nếu bạn có thể bỏ thời gian sức lực và tài giỏi, đề nghị hãy khảo về các loại giấy người Việt ta làm thời xưa, cho thành một công trình hẳn hoi. Chớ vì đọc được một ít chữ Tầu, rồi đem về dọa nhân dân… phát khiếp!

Bài đã đăng

• Ballet Kẹp Hạt Dẻ: Giáng Sinh mới có, năm nào cũng phải xem - Willow Wằn Wại (20/12/2023)
• HỎA MÙ NFT VIỆT: lạm thuật ngữ, lạm danh xưng, lạm định giá - Ace Le (15/08/2021)
• Điệu nhảy chết người (phần 2):
  Múa bụng mỗi người một phách - Willow Wằn Wại (11/08/2021)
• “XEM ĐÊM” để thấy những điều không thấy được trong ánh sáng ban ngày - Phó Đức Tùng (15/07/2020)
• Về SKETCH phác thảo, SKETCH ký họa, và SKETCH+ - Hải Kiên (13/06/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 5: Đám cưới - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (21/02/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 4: Buổi triển lãm ở New York - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (28/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 3: Buổi diễn tại Luân Đôn - Lui dịch từ Sotheby’s (10/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 2: Mổ tử thi trong trường Y - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (04/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 1: Young Sen rời quê - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (26/12/2019)

» Xem tiếp...