Soi học

Vanuatu (bài 4): từ “chân đăng” đến Việt kiều Tân Đảo 16. 10. 16 - 3:25 pm

Đặng Thái

(Tiếp theo bài 3)

Chị chủ quán thì không ngờ mình là người Việt vì “Người Việt ở bên này ít lắm em à. Sống rải rác chứ không ở trên tỉnh, có việc mới đi lên tỉnh thôi. Hai cụ đẻ ra ông nội chồng chị ngày xưa sang đây đi phu cho Pháp, từ lâu lẩu lầu lâu rồi.” Người Việt ở đây gọi người bản địa là “dân Đen”, tiếng bản địa Bislama là tiếng Đen, nhiều người Việt nói tiếng Đen thành thạo. Lên phố hay lên city thì gọi là “lên tỉnh”, về Việt Nam thì gọi là “về Việt” hay “đi Việt” rất là đặc trưng. Chị tiếp: “Dân Đen hiền lành lắm, em thấy ở đây nghèo thì nghèo nhưng tuyệt nhiên không có trộm cướp, ăn xin bao giờ. Em đi dọc phố thì thấy đu đủ nó mọc đầy bên đường đấy, đói thì hái mà ăn, đào đâu cũng có khoai, không lo chết đói. Nhưng phải cái nói trước quên sau, huấn luyện để mà làm được phục vụ bàn cũng mệt lắm.”

Người Việt đến đây chỉ cần chịu khó làm ăn thì cũng có của ăn của để. Mình giới thiệu là người Việt Nam thì dân đây không ai biết, nhưng hỏi có biết ông Đinh Văn Thân không thì ai cũng biết. Người hướng dẫn viên du lịch nói với mình rằng ông Đinh Văn Thân là doanh nhân đầu tiên ở Vanuatu và giàu nhất Vanuatu. Ông từng làm chủ tịch hội đồng quản trị hãng Air Vanuatu. Ở ngoài cảng có tàu hàng Dinh I, Dinh II, nghe đâu do Vinashin đóng. Nếu ông Thân không rút lui khỏi chính trị thì có lẽ ông đã là Thủ tướng gốc Việt đầu tiên ở nước ngoài. Em ông là Dominique Đinh cũng làm chính trị, rất nổi tiếng. Con cháu đều làm ăn phát đạt trong nghề xây dựng và bất động sản. Bố mẹ ông Đinh Văn Thân đều là người Việt, bố ông sang đây làm “chân đăng”.

Chân đăng

Đầu thế kỉ 20, nhiều người nông dân ở những vùng quê đồng bằng Bắc Bộ đông dân, hay bão lũ quyết tâm xa quê một thời gian, đi lao động để thoát khỏi đói nghèo. Xem đoạn phỏng vấn một cụ bà đã gần trăm tuổi thì cụ kể: “Tôi đi lễ nhà thờ về, người ta rủ: “Cô Sen, cô có đi mộ phu không?”. Đi Nam Kỳ hoặc đi Tân Thế (Giới). Nghe đâu đi Nam Kỳ thì bọn chủ cao su nó nóng nảy, thế là đi Tân Thế. Bà mẹ tôi thương, bảo 5 năm chỉ như giấc ngủ ngày ấy mà. Chứ lúc ấy tôi 17 tuổi, biết gì đâu.”

Cứ năm đàn ông thì mới có một phụ nữ. Hầu hết là đi để đổi đời, nhưng cũng nhiều người con gái, trốn nhà đi để khỏi phải lấy chồng. Họ gọi nhau là những người “chân đăng”. Đến nay nguồn gốc của từ “chân đăng” này vẫn còn chưa rõ ràng, nhưng theo một số người mà mình tiếp xúc thì họ cho rằng các cụ ngày xưa hay nói: “Đăng ký cho tôi một chân đi Tân Đảo/Tân Thế (Giới)” nên từ đó mà ra. Cuộc sống của người làm phu vất vả khổ cực, làm việc nặng nhọc mà vẫn bị đánh đập dã man, đàn bà thì bị hiếp, nhiều người chịu không nổi phải tự chặt một ngón tay để xin về, rồi dần dần chặt tay cũng không được về nữa. Lương thì được 80 quan (franc) một năm, họ bị coi như những “nô lệ da vàng”. Tuy nhiên khi ở nhà thì không ai biết những điều kiện lao động ấy. Sang đến nơi rồi không còn đường lui, mọi người chỉ còn biết bảo nhau cố làm cho hết hạn hợp đồng rồi sẽ được tự do. Nhưng nhiều người trong số họ đã chết trước khi có cơ hội trở về quê hương.

Việt kiều Tân Đảo

Đến năm 1940, khi Chiến tranh thế giới thứ hai nổ ra thì việc đi lại giữa Tân Đảo và Việt Nam bị cắt đứt. Cộng đồng người Việt chủ yếu là người Bắc, nghe thông tin qua đài thì ủng hộ Việt Minh, ủng hộ cụ Hồ. Mọi người ăn mừng khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời và phải mất mấy năm liền đấu tranh đến ngày 30. 6. 1946 mới dám liều lĩnh kéo lá cờ đỏ sao vàng lên ngang hàng với cờ Pháp. Các hội người Việt treo ảnh lãnh tụ Hồ Chí Minh trong hội quán, gửi về nước hàng triệu quan để đóng góp cho kháng chiến.

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, nhiều người Pháp thù hận người Việt ở Tân Đảo và công khai chửi bới, dùng bạo lực, phá hoại tài sản của người Việt. Các tổ chức của người Việt bèn nhân cớ này đấu tranh đòi quyền được hồi hương. Cả hai chính quyền miền Bắc-miền Nam trong nước đều cử đại điện sang kêu gọi bà con về. Kết quả là 90% về miền Bắc, 10% ở lại vì có nhiều con cái, tài sản, không ai về miền Nam.

Cuối cùng thì vào ngày 30. 12. 1960 con tàu Eastern Queen (Nữ hoàng phương Đông) đã đưa 551 người rời Tân Đảo để cập bến Hải Phòng ngày 12. 1. 1961. Đích thân Thủ tướng Phạm Văn Đồng ra đón kiều bào ở cảng. Trước đó vào năm 1959, Chính phủ đã ký hẳn một Nghị quyết không số Về việc đón tiếp kiều bào ở Thái Lan, Tân Đảo, Tân Thế Giới về nước, đây cũng là tiền đề cho sự thành lập Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài sau này.

Nếu ai đã từng đi tham quan Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch ở Hà Nội hẳn sẽ từng nhìn thấy đội xe con phục vụ Cụ Hồ được triển lãm trong phòng kính. Trong đó có một chiếc Peugeot 404, loại xe đời mới nhất của Pháp lúc bấy giờ, mới bắt đầu sản xuất từ năm 1960. Đây là món quà của bà con Tân Đảo góp tiền mua tặng Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa, một Việt kiều đã lái thẳng xe từ Hải Phòng lên Hà Nội giao tận tay cho Văn phòng Phủ Thủ tướng.

Trong hai năm 1963, 1964 có thêm 11 chuyến tàu nữa đưa hàng nghìn người từ hai quần đảo xa xôi về nước, rồi họ lại tản ra theo phân công của các đơn vị, nhiều người đi mãi Tuyên Quang, Lào Cai có người đi vùng mỏ Quảng Ninh, người thì ở lại ngay Hải Phòng. Thế hệ thứ hai sinh ra ở Tân Đảo, nói tiếng Việt sõi như bất kì người Việt nào trong nước, nhưng giờ mới lần đầu tiên được đặt chân lên đất mẹ.

Đến hết bao cấp thì thế hệ Việt kiều Tân Đảo thứ hai lại kéo nhau quay lại Tân Đảo và Tân Thế Giới vì trong nước đói kém. Sau năm 1980, Vanuatu bất ổn chính trị cũng khiến nhiều người rời sang Tân Thế Giới, lấy hộ chiếu Pháp và giờ cộng đồng người Việt ở đấy cũng đông hơn nhiều.

*

Mình tìm đến nghĩa trang thành phố. Trong cả một vùng cỏ xanh mướt rộng lớn có một khu vực được quây lại riêng biệt bằng hàng rào ống kẽm, sạch sẽ ngăn nắp, thấp thoáng những mái ngói lăng mộ như ở Việt Nam. Mình cực kỳ xúc động khi đọc thấy những tên người Việt Nam trên những bia mộ. Năm sinh của nhiều người từ mãi cuối thế kỷ 19, đến nay đã hơn một trăm hai mươi năm. Có bia mộ của những người phu dũng cảm, đứng lên chống lại bọn chủ hà khắc và bị chính quyền thực dân chém đầu. Nhưng ấn tượng nhất với phải là hai câu đối chữ Hán viết trên hai cây cột xây theo lối ở cổng đình làng Bắc Bộ:

“Thán dã đồng bào hồng Bắc khứ
Ta hồ ngã chủng cách nam quy”

Nghĩa là:

“Than ôi, đồng bào ta đã theo chim Hồng đi về phương Bắc
Tiếc thay, dòng giống cốt nhục này phải quay về với trời Nam”

*

Bài tiếp theo: Tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Bislama cùng chơi pétanque bên lagoon xanh xanh

 

*

Cùng một tác giả:

- Nobel Banquet: Tiệc chiêu đãi những người đoạt giải Nobel

- “Hồng trà” của Tàu và “Chai ” của Ấn

- Ẩm thực Ấn Độ (bài 1): nồng nàn hay nồng nặc?

- Ẩm thực Ấn Độ (bài 2): Chán cơm có roti, chán cà ri thì nhịn!

- 16. 12: Kandinsky – một người Nga yêu nhạc

- “Khách sạn Grand Budapest”: đủ cả âm nhạc, thi ca, hội họa kiến trúc và rất buồn cười

- Ẩm thực Ấn Độ (bài 3): Nếu không ngại làm và không sợ dầu mỡ

- Ẩm thực Ấn Độ (bài 4): Mật ngọt chết người

- Ấn Độ: người bạn voi hiền lành chỉ biết giúp Việt Nam

- Kẻ hảo ngọt lần theo con đường của mía

- Phía nam biên giới, phía đông mặt trời: Khi thời gian trôi kiểu Fiji

- Đặc sản Fiji (bài 1): Fish and chip, cà ri, vịt quay và thịt người

- Đặc sản Fiji (bài 2): Itaukei – đảo và núi lửa, sulu và kava

- Chưa đi chưa biết Suva, đi rồi mới biết…

- Đường lên biên giới: thăm Sa Vĩ, ăn gật gù, xem Mũi Ngọc

- Qua cầu Bắc Luân: xong bát mì tàu, mong về cố quốc

- Đình to giữa phố

- Kỷ nguyên vàng của vùng đất thấp (bài 1): những con buôn thông minh

- Kỷ nguyên vàng của vùng đất thấp (bài 2): Đất nước đa tài và Đông Tây chạm mặt

- Muốn thỏa mãn bao tử phải thử bao tử Trung Hoa

- Hai anh em bánh nếp: một miền Bắc, một miền Trung

- Vanuatu (bài 1): từ vị thầy chán chết đến bài học đắt giá về đất đá

- Vanuatu (bài 2): run rẩy đi rình núi lửa phun

- Vanuatu (bài 3): Bún nào ngon bằng bún Tân Đảo

- Vanuatu (bài 4): từ “chân đăng” đến Việt kiều Tân Đảo

- Vanuatu (bài 5): tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Bislama cùng chơi pétanque bên lagoon xanh xanh

- Vanuatu (bài 6): Pháp đi, Mỹ đến, Trung Quốc bắt đầu vào. Chỉ Cuba là trong sáng

- Vanuatu (bài 7): Xứ sở lạ kì – nơi cấm rượu và đồ ăn thì toàn organic

- Vanuatu (bài 8): bỏ mứa dơi hầm, từ chối hoa hậu

- Nobel Banquet (phần 1): từ ngày ra đời đến khi thắt lưng buộc bụng

- Nobel Banquet (phần 2): hết chiến tranh là ăn phức tạp

- Kỷ nguyên vàng của vùng đất thấp (bài 3): Người người mua tranh, nhà nhà treo tranh

- Kỷ nguyên vàng của vùng đất thấp (bài 4): Hạng bét tranh tĩnh vật, hạng nhất vẽ thánh thần

- Kỷ nguyên vàng của vùng đất thấp (bài 5): Dầu thay cho trứng, gỗ cứng thế bằng vải mềm

- Kỷ nguyên vàng của vùng đất thấp (bài 6): Thoát ly họa phường, bắt chước hàng Tàu

- Ngày ba mươi Tết giò treo đầy nhà

- Rượu Tây, rượu Ta, rượu Nga, rượu Pháp
Gạo, mạch, lúa mì, rượu gì cũng uống

- Quốc bảo thường để cất đi
Vậy nên triển lãm phải phi đến liền

- Đi xem quốc bảo: ngắm núi này lo cho núi nọ

- Đình Phong Phú: một nơi ấm áp và mát mẻ giữa Sài Gòn

- Những cuộc phiêu lưu kỳ thú của ớt, cà phê, khoai tây và chuối

- Thắc mắc về quả dưa hấu

- Vanuatu (bài 9): Cho đại sứ Trung Quốc ăn đấm và trở thành chư hầu trên biển

- Ấn Độ: Nam-Bắc một nhà, hay là việc ăn lá đa và lá chuối

- Nobel banquet 2019: “Đến cuối thì mọi việc cũng đâu vào đấy!”

- “Thụy Điển kiều”: những Karl Oskar và Kristina không quên quá khứ

Bài đã đăng

• Không màng yêu ghét với tỏi confit - Pha Lê (Hình trong bài: Pha Lê chụp) (08/02/2024)
• CHÁO SƯỜN: từ Thọ Xương về Cấm Chỉ, rồi chỉ còn mây khói - An Lê (31/01/2024)
• Bà Hòa nấu ăn: Canh bóng thả cho mâm cỗ Tết - Nội (26/01/2024)
• Bà Hòa nấu ăn: Xào giả hạnh nhân - Nội (22/01/2024)
• Sử-Địa dễ thuộc: Togo - bố anh bố tôi, rồi lại đến lượt anh và tôi - Sáng Ánh (22/10/2023)
• Israel với Hamas: tiếc đã muộn rồi - Sáng Ánh (15/10/2023)
• Bún ốc hành - An Lê - Ảnh toàn bài: An Lê (29/09/2023)
• Bản chất ẩm thực Nam Định là gì? - An Lê (24/09/2023)
• Sử-Địa dễ thuộc: Gabon - xứ sở trong tay một gia tộc lắm ái tình - Sáng Ánh (12/09/2023)
• Sử-Địa dễ thuộc: Người “Da đen” trắng Ba Lan trên đảo Haiti - Sáng Ánh (15/08/2023)

» Xem tiếp...