Thị trường

Bí quyết khi đi mua tranh thạch bản: dùng kính lúp 20. 06. 12 - 3:26 pm

Nguyễn Đình Đăng

Đây là cmt của họa sĩ Nguyễn Đình Đăng cho bài “Một số thắc mắc quanh triển lãm Vũ Cao Đàm“. Soi xin tổng hợp và đưa lên thành bài cho các bạn dễ theo dõi. Tên bài do Soi đặt. Cảm ơn họa sĩ Nguyễn Đình Đăng rất nhiều.

Một thí dụ của tranh thạch bản. (Các bạn nhớ bấm vào hình để xem bản to hơn).

Nói một cách rất sơ lược thì in thạch bản (in đá – lithography) có hai phương pháp, tạm gọi là truyền thống và hiện đại.

1. Phương pháp truyền thống

Nguyên tắc in thạch bản hay in đá (lithography) được phát minh từ thế kỷ 18, khá đơn giản, với phần khuôn dương bắt mực, nhưng không bắt nước, và phần khuôn âm hút nước nhưng không bắt mực.

Người ta dùng một loại bút như bút chì sáp (ruột có dầu mỡ, không hút nước), vẽ hình lên mặt đá phẳng (đá vôi, CaCO3).

Sau đó người ta bôi một dung dịch keo pha nước lên mặt phiến đá. Dung dịch này chỉ bám lên những chỗ không dính dầu mỡ. Trong quá trình in, phiến đá được làm ướt. Nước chỉ bám vào những chỗ có keo, và để hở những nét vẽ bằng sáp (chất có dầu mỡ). Còn mực in có chứa dầu như dầu lanh và dầu bóng trộn với màu. Khi lăn mực in lên phiến đá đã được vẽ hình thì mực in chỉ bám lên các nét vẽ có dầu mỡ. Kết quả là hình in lên giấy là từ mực dính trên các nét vẽ.

Đến thế kỷ 19 người ta phát minh ra in thạch bản màu (color lithography). Nguyên tắc in thạch bản nhiều màu cũng tương tự như in thạch bản một màu, nhưng bây giờ mỗi màu phải có một phiến đá riêng, và phải in riêng từng màu. Khó khăn ở đây là phải làm thế nào cho các hình in bằng các màu khác nhau không được lệch vị trí.

2. Phương pháp hiện đại: offset lithography

Thực chất đây là in offset dựa trên nguyên tắc in thạch bản, tức là nước và dầu đẩy nhau (không dính vào nhau). Phương pháp này cho phép in được rất nhiều bản.

Offset lithography bao gồm việc in ảnh lên các tấm nhôm, nhựa polyester, v.v… có phủ nhũ tương bắt sáng (photoemulsion – như trên phim chụp ảnh), tạm gọi là khuôn in (printing plate). Người ta chụp ảnh tác phẩm, đặt phim âm bản lên trên khuôn in, rồi chiếu tia cực tím lên. Sau đó hiện và hãm khuôn in tương tự như hiện và hãm ảnh khi rửa ảnh. Hình in được giữ lại trên khuôn, còn những gì không thuộc hình in thì được tẩy đi nhờ một quá trình hóa học. Tuy nhiên công đoạn này hiện nay được thay bằng kỹ thuật in laser gọi là CTP (Computer to Plate) và các khuôn không cần tẩy hóa học nữa.

Khuôn in sau đó được cuốn lên trụ trong máy in. Nước được lăn lên khuôn in, nhưng chỉ dính vào những chỗ trống, và không bám vào phần nhũ tương (có hình vẽ). Sau đó mực in được lăn lên khuôn, và mực chỉ dính vào phần hình vẽ, chứ không bám vào phần đã dính nước.

Trụ này lại lăn trên một trụ đối diện bọc cao su. Trụ cao su này sẽ dính hình vẽ từ khuôn sang và ép nước đi, thành ra khi in lên giấy, giấy không bị ướt. Vì hình vẽ được chuyển từ khuôn (set) sang trụ cao su (off set = ngoài set) rồi mới in lên giấy nên phương pháp này được gọi là offset lithography (in thạch bản offset) hay đơn giản là in offset.

Làm thế nào đề phân biệt bản in thạch bản theo truyền thống cổ điển với bản in thạch bản offset?

Trong in thạch bản cổ điển (lithography), hoạ sĩ vẽ thẳng lên khuôn (mặt đá, kim loại hay nhựa polyester, giấy, v.v.), hoặc vẽ lên giấy rồi ép hình từ giấy lên đá (phương pháp của Alois Senefelder, 1771 – 1834). Sau đó, hoạ sĩ lăn mực và in. Vì vậy mỗi bản in là thành phẩm mang dấu ấn riêng của họa sĩ. Mỗi màu cần một hình vẽ riêng. Thời xưa người ta dùng tới 20 – 25 phiến đá để in các màu khác nhau.

Xem ví dụ về quá trình in tay lithography tại đây

hoặc tại đây.

Trong in thạch bản offset (offset lithography) – một trong những dạng phổ biến nhất trong in ấn thương mại, họa sĩ thuê thợ ảnh chuyên nghiệp chụp hình bản gốc tranh của mình. Sau đó ảnh chụp được gửi tới nhà in. (Ngày nay, hầu hết các nhà in thương mại nhận làm luôn cả công đoạn chụp hình từ bản gốc). Nhà in sau đó chuyển tất cả các màu trên ảnh thành một tổ hợp của 4 màu (gọi là tách màu): đỏ, vàng, lam, và đen. Các màu và sắc khác đều có thể được tạo ra từ 4 màu đó theo nguyên tắc trừ màu: đỏ + vàng = da cam, vàng + lam = lục, lam + đỏ = tím. Trên thực tế, mực in dùng màu cyan (hồng tím) thay vì màu đỏ. Màu cyan khi pha với vàng cho màu đỏ da cam, còn khi pha với màu lam cho màu nước biển sẫm (ultramarine). Từ 4 ảnh với 4 màu riêng rẽ, người ta làm âm bản và khuôn in từ ảnh, rồi cho vào máy in.

Như vậy, trong offset lithograph, dấu ấn của hoạ sĩ bị mất 3 lần. Lần thứ nhất ở công đoạn chuyển từ bản gốc sang ảnh chụp, lần thứ hai ở công đoạn tách màu, và lần thứ 3 ở khâu in vì, tùy theo trình độ và chất lượng của nhà in, màu khi in ra có thể khác ít hoặc khác xa bản gốc.

Cách thông thường và đơn giản nhất để phân biệt một bản in lithography (vẽ trực tiếp và in tay theo phương pháp cổ điển) với bản in offset lithography (thông qua chụp ảnh bản gốc và tách màu) là nhìn bản in dưới kính phóng to, chẳng hạn kính loupe có độ phóng đại càng lớn càng tốt. Trong bản in lithography, các chấm màu được phân bố ngẫu nhiên, không theo trật tự hay đường thẳng nào, mực có thể đè lên nhau, trông rất phong phú.

Ví dụ:

(Các bạn nhớ bấm thẳng vào hình để xem bản to hơn)

Còn trong bản in offset lithography các chấm màu được tạo ra từ việc tách màu hiện rõ, xếp thẳng hàng một cách cơ học, ví dụ:

.

Mỗi màu có hình thù chấm màu riêng, và khi hòa với nhau tạo nên một vòng tròn rất nhỏ hình hoa thị (rosette). Dưới kính phóng đại 25 – 50 lần, các chấm hiện ra sắc cạnh, xếp theo lưới thẳng hàng. Phần giấy cạnh phần có mực in thường sạch.

Ví dụ:

Phóng to 200 lần:

Một khi bạn nhìn thấy những chấm hoa thị (rosette) như vậy thì chắc chắn đó là bản in có sự can thiệp của máy ảnh và công nghệ in offset thương mại.

Ngoài ra bạn có thể dùng ngón tay sờ mặt bản in trên giấy. Mặt bản in offset lithography thường nhẵn thín, trong khi mặt bản in lithography bằng lăn mực in tay thường có mặt mực dày nổi lên tựa như mặt một bức tranh vẽ vậy. Cũng có thể không cần sờ tay, mà chỉ cần nhìn nghiêng qua kính lúp. Bản in lithography bằng khuôn kẽm lên giấy thường có dấu ấn từ máy in, giấy không phẳng mà có vết của khuôn kẽm hằn lên ở mặt sau tờ giấy.

Giấy in lithography thường dày và có sợi. Danh mục vài loại giấy in lithography được liệt kê tại các đường link ở cuối trang web này.

Một chiêu nữa là nhìn chữ ký của tác giả ở dưới mỗi bản in hoặc ở mặt sau bản in lithography. Tuy nhiên chiêu này không phải lúc nào cũng an toàn, kể cả khi chữ ký đúng là từ tay hoạ sĩ. Trong những năm 1960 – 1970 Salvador Dalí đã làm tiền bằng cách ký khống hàng chục ngàn tờ giấy trắng tinh (người ta ước lượng từ 50 ngàn tới 350 ngàn tờ) với tốc độ ký 2 giây một tờ và bán với giá 40 USD một tờ, tức cứ mỗi tiếng ký khống như vậy Dalí đã kiếm được 72,000 USD, cao hơn nhiều so với giá tranh của chính ông. Sau đó các tay làm tranh giả, ví dụ Leon Armeil, đã mua được các tờ giấy này và đem in các bản in giả lên để tung ra thị trường với giá cao gấp 100 lần [1,2]. Vì thế hiện nay nhiều bản in có chữ ký của Dalí vẫn còn làm các nhà sưu tập và bảo tàng đau đầu để phân biệt thật giả.

Tóm lại, bản in thạch bản theo truyền thống cổ điển (lithography) thường được đánh giá cao hơn bản in thạch bản offset (offset lithography) vì lithography mang dấu ấn trực tiếp của hoạ sĩ, có chất lượng cao hơn và số lượng bản in ra ít hơn nhiều so với offset lithography.

*

Chú thích:

[1] Consumer, 12/8/1985.
Link này.

[2] J. Jordan, Salvador Dalí: The founder of the “Fake”, 10/12/2008.
Link này.

*

Bài liên quan:

– Đi Hong Kong mua tranh Việt Nam
– Lần đầu tiên tại Việt Nam: tranh thạch bản của danh họa Vũ Cao Đàm
– Vui đấy, nhưng vẫn buồn với triển lãm Vũ Cao Đàm
– Một số thắc mắc quanh triển lãm Vũ Cao Đàm
– Hình như bác muốn ném đá?
– Bí quyết khi đi mua tranh thạch bản: dùng kính lúp

Chia sẻ:

Bài đã đăng

• Khi tay buôn nghệ thuật làm nghệ thuật - Lược dịch từ Hyperallergic (12/07/2023)
• Một vụ kiện khiến hé lộ mánh lới trong thế giới nghệ thuật -  Thúy Anh dịch (10/02/2022)
• Sáu câu hỏi cho người sưu tập nghệ thuật Việt - Ace Le (30/10/2021)
• Có tới ba bức "TRÀ ĐÀM", và hai bức trong đó là GIẢ - Ace Le (18/09/2021)
• Steve Jobs - nhà sưu tập Tân bản họa - Archivu st và lược dịch (27/02/2021)
• Angelina Jolie cho đấu giá một bức tranh của Winston Churchill - Soi dịch từ CNN (03/02/2021)
• Đấu giá giữa thời Covid: Rembrandt giá cao, Banksy cũng cao - Lui tổng hợp và dịch (21/09/2020)
• Ông trùm Steve Wynn gặp vận rủi với tranh Picasso - Như Mai dịch (05/06/2018)
• Đám siêu giàu đang phá thối nghệ thuật - Jed Perl, Hoàng Lan dịch (27/04/2017)
• GẶP đã kết thúc: các nhà sưu tập mua 1/5 số tranh triển lãm - Họa sĩ Ngô Đồng (03/04/2017)

» Xem tiếp...