Valie Export: Thời gian và <br>Phản thời gian

Đi và Ở

Tin tức

Nghệ sĩ

Soi học

Bài mới đăng

Bàn luận

Nhân phim đam mỹ bị cấm, nghĩ về tình tri kỷ

Chỉ anh hùng mới có tri kỷ, không có tình bạn giữa kẻ cướp.

Nghệ sĩ thế giới

Valie Export: Thời gian và
Phản thời gian 31. 12. 10 - 3:31 pm

Lê Quảng Hàm lược dịch

Salzburg cycle 01-12, 2001, Ảnh kỹ thuật số

Để vinh danh vai trò cũng như những chủ đề quan trọng trong tác phẩm của nghệ sĩ khái niệm gạo cội Valie Export, từ 16. 10. 2010 đến 30. 1. 2011, hai trung tâm nghệ thuật lớn của Áo, lâu đài Belvedere và bảo tàng nghệ thuật Lentos, đã tổ chức cuộc triển lãm mở rộng mang tên Valie Export: Thời gian và Phản thời gian (Valie Export: Time and Countertime) cùng lúc tại hai địa điểm: Vienna (nơi nghệ sĩ đang sống và làm việc) và Linz (quê hương bà).

Hai triển lãm toàn diện này diễn ra đồng thời, cùng tập trung vào những tác phẩm của nữ nghệ sĩ Valie Export sáng tác trong vòng 20 năm qua, đặc biệt là các sắp đặt không gian. Các triển lãm được tổ chức theo các tuyến chủ đề khác nhau, chẳng hạn như chấn thương và bạo lực, những mô hình vai trò phụ nữ, những biến thể và thay đổi do kiến trúc mang lại, những trạng thái tinh thần khác nhau, những thế giới kích ứng của nhận thức và sức mạnh ngôn ngữ.

Action pants, 1969 – Valie Export với chiếc quần khoét đáy

Được xem như một trong những người tiên phong vĩ đại của nghệ thuật đa phương tiện (media art), trong hơn bốn thập kỷ qua, Valie Export đã có nhiều tác phẩm chấn động cùng với những thành công vang dội trong nhiều hoạt động nghệ thuật đa dạng như trình diễn, nghệ thuật hành vii (action art), nhiếp ảnh, phim, “điện ảnh mở rộng ” (phim thử nghiệm, phim trên mạng…), điêu khắc, văn bản, và sắp đặt đa phương tiện (media installation).

Các tác phẩm của Valie Export hầu như tập trung vào những vấn đề xã hội và chính trị “nghiêm trọng”: sự khốn cùng, nạn bạo lực, các hành vi xâm lược, các hành động gây đau khổ về thể chất và tinh thần. Được vô số công chúng ủng hộ nhiệt liệt, song nghệ thuật của bà cũng bị không ít người kịch liệt chỉ trích vì định hướng nữ quyền rõ rệt và những hoạt động nghệ thuật không mệt mỏi đấu tranh đòi lại quyền được đánh giá khách quan và không thiên lêch giới tính trên các phương tiện truyền thông.

Những tác phẩm thời kỳ đầu của bà đã mang tính cách mạng nổi trội như Tapp-und Tastkino (Touch Cinema), Aktionshose Genitalpanik (Action Pants: Genital Panic), và BODY SIGN ACTION, và chúng giờ đây đã trở thành những biểu tượng của lịch sử nghệ thuật. Không ngừng tìm ra những chủ đề phổ quát cho những đối tượng đã chọn và những phương thức mới đa dạng phù hợp cho những hình thức biểu hiện mới, đó chính là những thành công lớn của bà.

Touch Cinema với một cái hộp rỗng, người nào cũng có thể đưa tay vào chạm ngực trần của Valie Export

Triển lãm Valie Export: Thời gian và Phản Thời gian lần này tập trung vào cách tiếp cận [mang tính] khái niệm của Valie Export: luôn bắt nguồn từ cơ thể con người và xoay quanh các điều luật văn hóa và quy tắc giao tiếp liên quan đến cơ thể người.

Triển lãm được cố tình bài trí không theo niên đại, phù hợp với ý tưởng “countertime” (dịch ý: xóa nhòa thời gian). Các tác phẩm được lựa chọn cho triển lãm chủ yếu được bà sáng tác trong khoảng hai thập niên gần đây, trong đó có cả các tác phẩm sắp đặt đồ sộ. Chủ đề nổi bật của chúng đều liên quan đến những tác phẩm nghệ thuật thời đầu của bà: hoặc có liên hệ về hình thức, hoặc tiếp nối về nội dung.

Fragments of contact (Detail), 1994, Sắp đặt

Tại lâu đài Belvedere, các tác phẩm trọng tâm là những sắp đặt biểu hiện (performative installation), bao gồm Kalashnikov (2007) và Fragmente der Bilder einer Berührung (Fragments of Contact) (1994/2010), trong khi đó bảo tàng Lentos trưng bày các tác phẩm nhấn mạnh tới hành động, ngôn ngữ, phim ảnh, và các không gian điện ảnh tương hợp nhau.

KALASHNIKOV, 2007. Sắp đặt với 09 khẩu súng tiểu liên Kalashnikov và 2 video. 3800 x 400 x 400 cm

Valie Export cũng bày tại Belvedere một tác phẩm mới tinh: Die Doppelgängerin. Tạo hình những chiếc kéo thợ may khổng lồ, tác phẩm điêu khắc nhôm kỳ vĩ cao gần 5 mét này được dựng trong khuôn viên bên ngoài tòa lâu đài.

Triển lãm tại Belvedere và bảo tàng Lentos là cơ hội để người xem khám phá lại toàn bộ các tuyệt phẩm của nữ nghệ sĩ, chúng bổ sung cho nhau, nhưng cá nhân từng tác phẩm cũng đều có giá trị nghệ thuật lớn và hoàn toàn độc lập.
Giám tuyển triển lãm này là Angelika Nollert, giám đốc Tân Bảo tàng (Neue Museum) ở Nuremberg. Trước đây bà từng làm giám tuyển cho triển lãm của nhiều nghệ sĩ tên tuổi như Thomas Hirschhorn, Daniel Buren, Maria Eichhorn, Andreas Siekmann, Manfred Pernice, và Elke Krystufek.

Vài nét về nghệ sĩ: Valie Export tên thật là Waltraud Lehner, sinh năm 1940 ở Linz, một thành phố phía bắc nước Áo. Bà là một nghệ sĩ sáng tạo trong các lĩnh vực hội họa, điện ảnh, nhiếp ảnh, trang thiết, điêu khắc và trình diễn. Bà cũng là lý thuyết gia và nhà tranh đấu nữ quyền (có bản “tuyên ngôn nghệ thuật đàn bà” rất nổi tiếng, “Women’s Art: A Manifesto“, 1972). Trên website cá nhân của mình, bà viết: “”Ở một vị trí trong không gian, điểm nhìn sẽ bị hạn chế. Sự chia cắt đó dẫn đến sự thay đổi về cách nhìn, sự đứt gãy về quan điểm.” Hiện nay bà sống và làm việc ở Vienna và Cologne.

Valie Export, Những chiếc ghế rời, 1974/1992/2010. Sắp đặt; Belvedere, Vienna, 2010. 3 ghế đẩu và đèn ống màu neon

Vài câu chuyện cũ quanh Valie Export

Năm 1968, Valie Export đã cộng tác với nghệ sĩ Peter Weibel trong performance nổi tiếng Aus der Mappe der Hundigkeit (From the Portfolio of Doggishness) tại Vienna vào 1968. nữ nghệ sĩ đã thòng vào cổ ông một sợi xích chó để cùng dạo khắp phố phường.

Năm 1969, Varie Export thực hiện Action Pants; Genital Panic, thể hiện vị trí người phụ nữ trong không gian công cộng và mối quan hệ giữa “nhòm” và “bị nhòm”.

Năm 2005, Marina Abramovic tái hiện tác phẩm trình diễn Action Pants; Genital Panic trong loạt trình diễn bảy đêm (bảy giờ mỗi ngày) mang tên “Seven Easy Pieces” tại bảo tàng Guggenheim, bắt đầu từ ngày 9 tháng 11 năm 2005, tại đây, Abramovic đã tái hiện lại các màn trình diễn của chính bà và của một số nghệ sĩ nổi tiếng khác từng thực hiện trước đây, những performance “lịch sử” trong lịch sử nghệ thuật, ví dụ: Joseph Beuys với “How to Explain Pictures to a Dead Hare” (1965) hay của Bruce Nauman với “Body Pressure” (Bruce trình diễn lần đầu năm 1974).

Vào đêm diễn thứ ba, ngày 11. 11. 2005, Abramovic thể hiện lại tác phẩm trình diễn của Tiết mục “Action Pants” (tạm dịck: Khao khát hành động) mà Varie Export đã thực hiện vào năm 1969, được Abramovic tái diễn trong lúc một cuốn phim erotic chiếu trên màn ảnh. Trong màn performance ngày trước, Varie Export diễn xuất điệu nghệ với chiếc quần thủng đáy và phán một câu xanh rờn “những gì bạn thấy ở đây là thực đấy nhé.” Trong hoạt động tái hiện, Abramovic muốn đưa ra sự giải thích về một hành động táo tợn và mạnh mẽ của phụ nữ – nghệ sĩ trong một xã hội dường như thuộc quyền kiểm soát tuyệt đối của nam giới.

“Bước vào bảo tàng Guggenheim, người xem có thể thấy ngay Abramovic mặc một chiếc áo da và quần jean màu đen, tay cầm một khẩu súng máy, đang ngồi trên ghế đặt ở trung tâm của một sân khấu tròn cao tới ngực người xem, mắt bà nhìn thẳng vào khán giả. Với tư thế hiên ngang và khỏe khoắn, súng máy bồng trên tay, tiết mục trình diễn của Abramovic gây một ấn tượng vô cùng mạnh mẽ. Song một phần đáy quần jeans của bà lại khoét thủng, để lộ hoàn toàn ‘chỗ kín’ khiến người xem không thể kìm giấu những ánh mắt ‘lạ’ thi thoảng liếc khéo vào ‘nơi ấy’. Nắm chắc cây súng, trong bảy giờ liền Abramovic luôn chằm chằm nhìn vào khán giả, cực kỳ chăm chú, rất nghiêm túc và hiếm khi chớp mắt. Không chỉ dõi mắt về đám đông người xem, bà thường xuyên nhìn đăm đăm vào mắt ai đó một cách ngẫu nhiên. Khán giả nào bắt gặp cái nhìn nghiêm khắc của Abramovic cũng khó lòng chịu đựng được mãnh lực của nó, và hầu như tất cả mọi người đều nao núng tinh thần bởi ánh mắt của người nghệ sĩ.”