Chính trị

Học về Anh nhân lùng nhùng Brexit 13. 05. 19 - 11:56 am

Sáng Ánh

Từ cậu bé học lỏm

Cảnh sát Anh quốc bắt được tên gián điệp kinh tế trước khi hắn kịp lên tàu chuồn về nước. Lục hành lý của hắn định mang theo, họ có tang chứng rành rành: các sơ đồ kỹ thuật và mẫu mã một số máy móc hiện đại nhất của kỹ nghệ quốc gia. Tên này hoạt động theo chỉ thị của chính quyền nước hắn, chính xác là theo lệnh của bộ trưởng kinh tế tài chánh, phải bằng đủ cách ăn cắp cho được các bí mật kỹ nghệ và thương mại của Anh.

Điệp viên này nói tiếng Anh rất giỏi, và tên là Andrew Mitchell. Bộ trưởng ra lệnh cho hắn là bộ trưởng Hoa Kỳ, khai quốc công thần Alexander Hamilton của Mỹ và có chân dung in trên tờ tiền giấy 10 USD (từ 1929 cho đến nay).

Chân dung của Alexander Hamilton trên tờ tiền Mỹ

Chuyện đánh cắp kỹ thuật này nằm trong âm mưu lâu dài của Alexander Hamilton để phát triển kỹ nghệ tại nước nhà.Vào năm sự cố trên xảy ra, 1787, nước Anh là siêu cường hàng đầu Tây phương, ngang ngửa với Pháp, trong lúc Hoa Kỳ vẫn còn là thằng bé con ăn cắp kỹ thuật không xong và bị phát hiện.

… đến nơi thu hút nhân lực

Năm 1896, quân Ethiopia tại trận Adwa đại thắng quân Italy.Trong số 17,000 quân Ý xung trận trong chiến dịch này, 6.000 bị giết và 3.000 bị bắt.Trong 4 tướng lãnh Ý chỉ huy, 2 tử trận và 1 bị bắt sống. Khi tin bại trận này về đến Âu, người Ý đầu tiên là sửng sốt vì nhục nhã. Sau đó họ xuống phố lùng sục người da đen đánh để trả thù tại… London!

Hoàng đế Menelik II tại trận Adwa, 1896 (Nguồn: Gettty Images)

Tại sao người Ý không đánh người da đen ở Ý mà lại đánh ở London? Vì nước Ý lúc đó hầu như không có người da đen cư ngụ. Cuộc phiêu lưu thuộc địa của họ tại Phi châu vừa mới bắt đầu, nước Ý cũng như Đức tại Âu châu là một nước thực dân dậy muộn. Trong khi London, thủ đô của một đế quốc lúc ấy đã toàn cầu, thì đã có nhiều người da đen sinh sống.

Nhưng tại sao lại cũng có nhiều người Ý tại London? Theo sử gia kinh tế Angus Ferguson, vào 1870, GDP bình quân tại Italy là 1499 USD. Trong khi đó, con số này tại Anh quốc là 3190 USD, cao hơn Ý 112%, hay nói cách khác, cao gấp đôi. Vì khác biệt thu nhập này, cũng như là vì nước Anh có công ăn việc làm, nhiều người Ý sang Anh để làm việc ở các vị trí thu nhập thấp, hiện diện nhiều nhất là trong lãnh vực phục vụ hàng quán.

Thế rồi đến 1914, London đột nhiên thiếu tài xế taxi. Đó là do một số lớn tài xế tại London là người Đức! Khi chiến tranh xảy ra giữa hai nước này vào Đệ nhất Thế chiến, họ bỏ về quê họ để sinh sống hay để đầu quân, tuy họ sang Anh lao động từ những thập niên trước. Năm 1870, GDP bình quân tại Đức là 1839 USD, trong khi đó tại Anh cao hơn 73%. Như vậy, trong các thế kỷ 18 và 19, nước Anh dẫn đầu Tây phương, và đã có lao động từ nơi khác Âu châu đến ngụ và làm việc.

Một cảnh tượng trên phố Sidney ở Đông London, 1911: cảnh sát đấu với đám vô chính phủ người Latvia. Nguồn từ trang này 

Hiện nay, đây cũng là một trong những vấn đề dẫn đến Brexit, như sự hiện diện của thành phần lao động Ba Lan. Cách biệt GDP bình quân vào 2017 của 2 nước này là 43.620 USD và 29.251 USD, tức là GDP tại Anh cao hơn tại Ba Lan 49%, tức là gấp rưỡi. Số người Ba Lan tại Anh là khoảng 1 triệu người (1.8% dân số). Số công dân Âu châu tại Anh là 3,7 triệu (2018), khoảng trên 6% dân số của Anh; nhưng như ta đã thấy, đây chẳng phải là một hiện tượng gì mới mẻ, mà là việc đã có truyền thống từ những thế kỷ trước.

Thiên thời, địa lợi, nhân hòa

Trong các thế kỷ 18, 19 và cho đến 20, “Mặt trời không bao giờ lặn trên Đế quốc Anh”. Đế quốc này ở Châu Phi là từ Cape đến Cairo, Nam Phi đến Ai Cập. Tại Bắc Mỹ là Canada, Hoa Kỳ và các đảo Caríb. Tại Trung Đông là Palestine, Jordan, Iraq, và bán đảo Ả-rạp. Tại Nam Á là Ấn, Pakistan, Bangadesh, Myanmar, Sri Lanka, Afghanistan. Tại Viễn Đông là Malaysia, Singapore, Hong Kong. Muốn kể nữa không? Nếu giang tay ra mà đo bề ngang của đại cầu thì là từ Canada đến Australia, New Zealand phất phới cờ Union Jack. Nhưng “trân châu của vương miện” Anh quốc là bán lục địa Ấn độ. Khi người Anh mon men đến đây, “nước” này, tức đế quốc Moghul và các vùng phụ cận, là “nước” giàu nhất thế giới. Năm 1700, GDP của Ấn gấp 9 lần GDP của nước Anh, và GDP của Anh lúc đó lại chỉ bằng một nửa GDP của Pháp dưới thời huy hoàng Louis 14 (tức là “Nhà vua mặt trời”, xin đừng nhầm với chồng của Hà Tăng).

Biếm họa năm 1882 miêu tả Anh Quốc như một con bạch tuộc vươn vòi tới khắp nơi

Cuộc cách mạng kỹ nghệ tại Tây phương sau đó đưa cả khu vực vào một thời đại mới, nhưng trường hợp của Anh quốc là thành công sáng chói nhất, điển hình và tiêu biểu cho thời đại công nghiệp.

Nếu tiến bộ kỹ thuật là thiên thời cho cả khu vực thì yếu tố thứ nhì, và riêng cho Anh quốc, là địa lợi. Anh quốc là một hòn đảo miền Bắc. Họ không bành trướng được trên lục địa Âu như Pháp hay Đức, hay nhà Habsbourg (Đế quốc Áo-Hung). Họ cũng không thể bành trướng gần từ cổ đại, như Ý trong khu vực 2 bờ bắc nam của biển Địa Trung. Nhưng tiến bộ kỹ thuật và hàng hải trong các thế kỷ 16 và 17 đã giúp họ đi xa hơn, về phía lúc đó được coi như là vô định, còn “bỏ trống”, tức là nơi các cường quốc tại Âu lúc đó không buồn giành giật nhau.

Châu Phi và châu Mỹ lúc đó được “khám phá” bởi các quốc gia hạng hai tại Âu như Hà Lan, Portugal hay Spain . Đây là những nước có mặt quay ra Đại tây dương, trong lúc các anh cả của lục địa đang lo kiểm soát hai bờ nam bắc biển Địa Trung của con đường tơ lụa trên đất liền. Không đến được nhà người đẹp bằng cổng chính vì văn nhân tài tử đứng đầy trước ngõ tụ tập mà thi nhau làm thơ, Trương Chi “Anh Quốc” bèn chèo thuyền ngả sông mà nghêu ngao. Đi vòng đến Ấn bằng tàu biển, qua Cape Nam Phi, là mở một con đường mới, đỡ tốn kém hơn là đường bộ. Nhưng dĩ nhiên kế này chỉ có thể thực hiện được, thứ nhất, là với tiến bộ hàng hải, tàu đi được xa và chở được nhiều hàng. Thứ nhì, là điều kiện có các cảng ngưng, tiếp tế ở dọc đường, tức là có các trạm và bến đỗ tại hai mặt đông và tây của châu Phi.

Một người Anh được người hầu Ấn Độ bấm huyệt chân.

Đến yếu tố nhân hòa. Thời đại công nghiệp muốn phát triển đòi hỏi trước hết phải có một cuộc cách mạng nông nghiệp, tức là ăn đủ, ăn no, con đàn cháu đống, nhân số gia tăng và như vậy có một lực lượng lao động sẵn sàng để cho những nhà máy được thiết lập trong tương lai. Chuyện này gặp phải sự kháng cự của giai cấp phong kiến bảo thủ, không dễ gì thay đổi khi quyền lợi của giai cấp này dựa trên sở hữu đất đai và “sở hữu” cả nông dân, giờ chúng nó dư thừa chúng nó đi làm nhà máy à! Tại Pháp, phải có cách mạng tư sản 1789 chặt đầu cả đám quí tộc để dọn sẵn đường cho cách mạng công nghiệp. Nước Nga phải đợi đến đầu thế kỷ 20 chế độ quân chủ mới tan rã. Nói cách khác, tại Âu châu, trên đất liền, phải có hai cuộc cách mạng, cách mạng tư sản 1789 tại Pháp và cách mạng vô sản tại Nga 1917 để chấm dứt phong kiến.

Đập phá giường của Hoàng hậu Pháp, tháng Mười 1789

Riêng Anh quốc đi trước, trải qua nội chiến và một giai đoạn ngắn cộng hòa 1649-1660 (thời kỳ Cromwell) trước khi chế độ quân chủ được phục hồi. Phong kiến Anh khi trở lại cầm quyền, biết “tự diễn biến”, và trở thành một chế độ lập hiến để cho giai cấp mới tư sản hoàn thành vai trò lịch sử của nó. Chế độ quân chủ và giai cấp phong kiến tồn tại được tại Anh là nhờ biết nhún mình và nhường nhịn, giữ được ổn định để kinh tế phát triển. Tóm lại, tại Anh, sau khi ăn mấy cái tát, giai cấp phong kiến đã hiểu ngay chứ không phải đợi đến lúc beng đầu.Về mặt chính trị, đó là điều kiện nhân hòa để cách mạng công nghiệp phát triển.

Nhưng phải ma lanh nữa

Ba điều kiện thiên thời, địa lợi, nhân hòa, này tuy cần thiết nhưng vẫn chưa đủ. Sản xuất công nghiệp đòi hỏi phải có ngoài lao động như đã thấy, tài nguyên và thị trường để phát triển. Cách mạng kỹ nghệ bắt đầu bằng các nhà máy dệt. Về kỹ thuật, người Anh bắt đầu bằng cách “cóp” các phát minh trong lãnh vực này của Hà Lan và Pháp, nào có xấu xa gì, ta cóp lại là để cải tiến. Trong ngành dệt vải, năm 1700, thì siêu cường thế giới là Ấn độ. Âu châu lúc đó chưa có vải cotton, hè cũng như đông, đa phần mặc áo len trong khi quí tộc, hè cũng như đông, mặc áo lụa. Năm 1700, Anh quốc cấm vải cotton, phạt tiền ngay cả những người mặc. Hẳn lúc đó còn rêu rao là mặc hàng Ấn Độ thì mắc bệnh ghẻ. Luật này được hủy vào 1747, khi Anh Quốc trên thị trường quốc tế đã chiếm được thế thượng phong và đã tiêu diệt xong cả ngành công nghệ này tại Ấn. Chuyện chiến tranh thương mại là thế đấy: nếu ta không có và chưa có thì ta cấm nhập hay là đánh thuế cho nó chết, đến khi ta hơn rồi thì ta xuất và vì nó đã chết thì nó phải mua lại của ta.

Xưởng làm sợi bông ở Lancashire

Danh xưng “trân châu của vương miện” thật là xứng đáng. Cứ nhìn những con số tưởng là khô khan sau sẽ rõ:

– Năm 1600, tổng sản lượng của Ấn cao gấp Anh 12 lần.

– Năm 1700 Ấn cao hơn Anh 8.5 lần. (1700 là lúc GDP Ấn cao nhất thế giới và chiếm 24% của tổng sản lượng toàn cầu, tức là tương đương với vị trí của Hoa Kỳ hiện nay.)

– Năm 1820, tổng sản lượng Anh bằng 31% tổng sản lượng Ấn, tức là 1/3.

– Đến 1870, Ấn chỉ còn cao hơn Anh có 34%

– và đến 1913, tổng sản lượng Anh cao hơn Ấn độ 10%.

Theo nhà kinh tế Utsa Patnaik, trong thời gian 1765-1938, Anh Cuốc đã cướp đi của Ấn độ 45.000 tỉ USD. Đây là một con số lớn, cao gấp 17 lần tổng sản lượng Anh hiện nay (World Bank 2017). Tuy những chuyện con số này có thể tranh cãi bớt 1 thêm 2, nhưng điều chắc chắn là trong 300 năm qua, Ấn Độ suy sụp thảm hại và Anh Quốc phát triển huy hoàng, cái đó chẳng có gì chối cãi được. Có thể nói thêm, theo dự đoán (PriceWaterCooperhouse) thì đến 2050, là 100 năm sau khi Anh Quốc ra đi, Ấn Độ sẽ trở về vị trí kinh tế cũ toàn cầu, nghĩa là nhất nhì ngang ngửa với Trung Quốc như trong phần lớn của 20 thế kỷ vừa qua.

(Mở ngoặc nhanh, sao một nước bé và nghèo như Anh lại có thể xâm chiếm và đô hộ một nước lớn và giàu như Ấn? Đây là một chuyện khác, nhưng sao một nước bé như Mông Cổ lại có thể xâm chiếm một nước giàu và lớn như Trung Hoa nhà Tống? Là một chuyện khác hẳn, ở một thời đại khác, nhưng một nước như Mông Cổ cũng đã có đế quốc mặt trời không bao giờ lặn. Nói qua, tại sao mặt trời không bao giờ lặn trên đế quốc Anh? Theo một lãnh tụ quốc gia Ấn, là bởi không ai có thể tin được một người Anh lại ở trong bóng tối!)

Một bản đồ thế giới năm 1886, những phần do Anh cai quản tô màu hồng

Brexit: “Anh” nào muốn ở, “Anh” nào muốn đi?

Tóm lại, Anh Quốc, vì hoàn cảnh cách biệt với Âu châu, đã đi xa làm giàu vào thời đại kỹ nghệ trong khi các thế lực đất liền Pháp, Đức, Áo-Hung đang lo xung đột với nhau. Hoàn cảnh địa lý biệt lập này đã khiến Anh Quốc chỉ bị xâm lược có 2 bận, bởi đế quốc La Mã và bởi Pháp (khiến đến nay quốc hiệu Anh vẫn còn là tiếng Pháp, “Dieu et mon droit”).

Một bản đồ thế giới năm 1886, những phần do Anh cai quản tô màu hồng

Cách đất liền, cho nên Anh Quốc đã làm vua trên biển trong thời kỳ hàng hải phát triển. Chế độ quân chủ và phong kiến tại đây, nhờ mềm dẻo và biết uốn éo nên vẫn còn tồn tại cho đến giờ trên danh nghĩa. Thí dụ, ngoài những chuyện hoàng tử lấy vợ sinh con và quần chúng trầm trồ, một số nhà đất tại Anh bạn không được mua đứt mà chỉ được thuê 99 năm là vì phần hồn của nó, tức chủ quyền, vẫn thuộc hoàng gia hay công hầu bá tử nào đó.

Câu hỏi, vậy Anh Quốc thuộc Âu châu, hay tách khỏi Âu châu là một câu hỏi muôn thủa và chưa có đáp số. Chuyện Anh quốc (United Kingdom, vương quốc thống nhất) lừng lẫy cai trị thế giới làm người ta quên một mâu thuẫn “nội bộ” và chỉ nhớ đến khi có những giải bóng đá hay bóng bầu dục quốc tế. Vương quốc Thống nhất này là Anh (England), Wales, Scotland và Bắc Ireland (sau khi Nam Ireland tách ra thành công trong chiến tranh độc lập 1921 và trở thành cộng hòa). Trong vấn đề Brexit hiện nay, Bắc Ireland và Scotland là thành phần muốn ở trong EU, England và Wales lại muốn ra đi khiến Scotland dọa là sẽ đòi độc lập.

Trong khi Anh quốc (UK) đòi ra khỏi EU để đuổi các công dân EU (chủ yếu là Ba Lan) ra khỏi nước thì ngược lại, số công dân UK đi xin quốc tịch Ireland (là quốc gia thuộc EU), đột ngột tăng gấp 2 khiến Ireland không đáp ứng kịp! Hiện nếu bạn có bố mẹ hoặc ông bà gốc Ireland hay sanh ra trên đảo Ireland (bất kể Nam Bắc), thì bạn có quyền xin nhập tịch hay hồi tịch Ireland. Con số này được ước tính là 6 triệu người tại UK.Con số công dân UK hiện đang sinh sống tại khu vực EU là khoảng 1 triệu người , phải đối phó với tình trạng cư trú mới nếu UK Brexit. ra khỏi khối.

Người viết này, trong thập niên 70, có bận ngồi trong một quán miền quê Anh quốc. Một ông thấy khách lạ, lại gần hỏi han và mời uống bia (tất nhiên là bia đen không ướp lạnh Guiness). Ông nói to rêu rao là nước chúng tôi thân thiện và hiếu khách, nhưng đã sang đây thì phải đề phòng bọn Scotland nham hiểm! Một người trong quán bèn đứng dậy “Mày nói người Scotland thế nào?”, vậy là hai bạn United Kingdom, Vương quốc Thống nhất này choảng nhau!

(Bài đã biên tập đã đăng trên Tuổi Trẻ Cuối Tuần.)

Chia sẻ:

Bài đã đăng

• Sử-Địa dễ thuộc: Những chuyện nho nhỏ của nước tí hon Équatorial Guinéa - Sáng Ánh (12/01/2023)
• Sử-Địa dễ thuộc: Nên tin lời em bé ngây thơ? - Sáng Ánh (11/03/2022)
• Viễn giao cận công quên mẹ phần chú thích - Berberin (26/02/2022)
• Afghanistan: thánh chiến thăng trầm không như màn ảnh bạc. - Sáng Ánh (07/10/2021)
• Một cuộc đánh chiếm Quốc hội thành công: chiến dịch “Chuồng heo” - Sáng Ánh (18/01/2021)
• Làm gì với Iran sắp tới: rút kinh nghiệm trớ trêu ngày trước tại Syria - Sáng Ánh (25/12/2020)
• Lại phải đố vui, đố buồn - Sáng Ánh (02/06/2020)
• Có Do hay không có Do? Trả lời bạn hung898 - Sáng Ánh (02/02/2020)
• Ấn Độ: một câu chuyện ngu bắt đầu - Sáng Ánh (21/12/2019)
• Kể bằng hí họa: Iran mà chết là chết tất - Sáng Ánh (06/10/2019)

» Xem tiếp...