Gẫm & Bình

Xem Pháp Giới: Khi không muốn người ta hiểu… 25. 05. 12 - 1:25 pm

Kit & Kat - Ảnh: Tịch Ru

 

.

PHÁP GIỚI
Triển lãm tương tác video của Phạm Quang Hiếu

Khai mạc: 19h thứ Ba ngày 22. 5. 2012
Từ 23. 5 đến 25. 5. 2012
Studio 3 – 1/2 ngõ 99 Đức Giang, Long Biên, Hà Nội

 

Đây là lần đầu tiên tôi đến với Studio 3 ở ½ ngõ 99 Đức Giang, Long Biên, Hà Nội, khá xa trung tâm lại khó tìm, cũng là lần đầu tiên đến xem một triển lãm của Phạm Quang Hiếu. Theo lời một số người bạn thì Hiếu khá lặng lẽ, công việc chủ yếu là dạy học cho các em thiếu nhi. Studio 3 cũng là xưởng vẽ của anh.


Hà Nội mấy hôm nay mưa suốt. Triển lãm ở xa vậy mà vẫn rất đông anh em nghệ sĩ đến ủng hộ. Vừa đến đã thấy các nghệ sĩ ngồi ngoài cửa nhậu rượu với hoa quả rồi. Có khoảng hơn 50 người.


Bước vào trong, toàn cảnh tác phẩm gồm 40 màn hình tivi một cây nến to, một cái máy quay.


Máy quay đặt cố định, hướng trực tiếp vào cây nến đang cháy. Cây nến được đặt trước dãy các màn hình TV. Camera vừa bắt hình cây nến cùng khuôn hình trọn vẹn của bốn màn hình TV ngay trước cây nến. Hình ảnh mà camera ghi lại được nối với tất cả các màn hình. Cuối cùng bạn sẽ thấy trên mỗi màn hình là một cây nến to đang cháy đứng giữa bốn hình cây nến nhỏ i xì trong bốn màn hình nhỏ vây quanh.


Đã có họa sĩ Lê Nguyên Mạnh lên đưa mặt mình ra trước ống kính máy quay. Ngay lập tức, trên màn hình xuất hiện hình khuôn mặt anh nhưng được nhân lên làm nhiều hình. Hình như cái đó được định nghĩa là “tương tác”.


Một góc của studio có một màn hình tivi chiếu lại một hình ảnh ngọn nến đang cháy trước dãy màn hình TV. Nhưng máy quay cho màn hình này được di chuyển quanh cây nến nên tạo ra hiệu ứng chuyển động.


Hôm nay toàn những anh em bạn bè của tác giả đến chung vui. Thế nên khai mạc cũng rất giản dị. Đầu tiên, Phạm Quang Hiếu cảm ơn anh em họa sĩ đã đến tham dự khai mạc, và mời mọi người cùng ăn hoa quả, nhắm rượu.


Sau khai mạc, vài người lên chơi nhạc. Đây chắc là một phần của triển lãm. Các bạn dùng cây archet kéo violon để chơi guitar, xong qua bộ phơ guitar điện để tạo âm thanh noise.


Họa sĩ Trần Đức Đủ lên “tương tác” với tác phẩm bằng cách đưa tay vào làm vài động tác trước máy quay.


Sau đó Trần Đức Đủ mang đàn nguyệt ra đánh, một cách “tương tác” nữa. Nhưng kẹt nỗi, máy quay chỉ bắt được mỗi hình chỏm đầu của họa sỹ, nên trên màn hình lập tức xuất hiện hàng trăm cái cục đen xì lắc lư. Nhìn một lúc thì có cảm giác bị chóng mặt. Còn âm nhạc từ cây đàn nguyệt của họa sỹ Đủ thì quả là A Bờ Cờ. Nhưng điều đó hình như cũng không đáng kể so với những gì nghe được trước đó từ cây guitar điện.


Trong studio, các họa sĩ, bạn bè ngồi bệt xuống đất và trò chuyện.


Và thỉnh thoảng liếc nhìn lên màn hình. Cây nến to như vậy thì chắc sẽ cháy rất lâu.


Sau một hồi, họa sỹ Trần Nhật Thăng cũng tìm được tờ lời giới thiệu và cố gắng đọc nó dưới ánh đèn đường. (Lời giới thiệu này đã được đăng tải trên Soi trong thông báo triển lãm).


Bên ngoài, hàng xóm làng giềng quanh đây đến xem cũng khá đông. Mọi người khá tò mò về triển lãm nghệ thuật đương đại.


Các bác cũng được phát cho tờ giới thiệu, đọc qua về tiêu đề “Pháp giới”, một số bác gật gù “À thì ra là về vấn đề tâm linh”…

 

*
Quả thật, đúng như tít mà Soi đã giật, dù đường xa, cơn mưa đang đến, thế nhưng vẫn đi: vì tò mò ghê gớm. Một vấn đề cực lớn mà cả nhân loại đang đau đầu cơ mà: PHÁP GIỚI, nhất là khi tác giả đã khẳng định một cách đơn giản đến không ngờ: “Trong đạo Phật, khái niệm Pháp giới có nhiều cách hiểu, nhưng căn bản thì có hai:…

Rồi ngay sau đó, tác giả trích lại đoạn Thiện Tài Đồng Tử được Bồ tát Di Lặc dùng thần lực (bạn nhớ kỹ từ này nhé) đưa vào một cảnh giới phi thường, có thể coi là một “giáo cụ trực quan” để Thiện Tài hiểu thế nào là Pháp giới… Và Thiện Tài thấy, tóm lại, toàn lầu các nguy nga, trong một cái lầu chứa trăm nghìn cái lầu, tất cả y như soi gương nhau, trong một cái thấy cả ngàn cái, bản thân Thiện Tài thấy trong lầu nào cũng có mình…

Đó là minh họa cho Pháp giới – cho “bản thể của tất cả chúng sanh”. Mà “Hoa Nghiêm quan niệm rằng tất cả đều từ Một mà ra và mọi hiện tượng chẳng qua là dạng xuất hiện của cái Một đó. Đó là các hiện tượng của Pháp giới, chúng cùng xuất hiện đồng thời” (Wikipedia).

Nhưng vì “pháp giới chỉ có thể chứng được bằng công năng tập định, chứ không phải do suy luận hay trí tưởng tượng bày vẽ, phải tu tập thế nào mới chiêm ngưỡng được đức Thế tôn và thấy hiểu được cảnh giới tráng lệ Hoa nghiêm” (lược theo Hồng Dương – Nhân duyên Pháp giới), nên Thiện Tài Đồng Tử mới phải “quá giang” Bồ tát Di Lặc để hiểu được bản chất Pháp giới là gì – là Một ở tất cả, và tất cả bao trùm Một.

*

Một kẻ ú ớ chỉ tra trên Wikipedia thôi cũng đã biết đại khái như thế, về quan niệm “nhất thể” của phái Hoa Nghiêm, nhưng Phạm Quang Hiếu, tự coi là người hiểu Phật giáo, vẫn đặt lại câu hỏi… thừa: “Bản chất thật của các sự vật, hiện tượng là gì?… Liệu đằng sau, hay ở bên trong những đám mây đa sắc của hiện tượng có tồn tại một sự thật chung nào không? Hay chẳng có sự thật nào cả?” Làm mất cả công kinh Hoa Nghiêm giảng giải!

Rồi anh tuyên bố một cách hùng hồn, “tôi muốn đưa ra một hình tượng có thể dung chứa được cả sự đơn giản đến tột cùng lẫn sự phức tạp phong nhiêu đến vô tận, để qua đó phần nào lý giải những câu hỏi trên, và đồng thời khoét một lỗ nhỏ trên bức màn huyền bí, ‘bất khả tư nghì’ vây quanh Phật giáo”.

Và để khoét được cái lỗ đó, Phạm Quang Hiếu chọn luôn lối “đi tắt đón đầu”: không cần tu tập nhiều, không cần một Bồ tát Di Lặc nào, chỉ cần suy luận và tưởng tượng, mời các bạn đến studio uống rượu, ăn hoa quả, và xem… Pháp giới.

Và bạn đã thấy đấy. Những màn hình kia nào có khác gì mấy những thứ hàng ngày ta vẫn hay gặp trong các siêu thị điện máy, nơi có gian hàng bán màn hình. Cũng một dãy những màn hình đặt liền nhau như thế, cùng phát một chương trình. Còn ngọn nến to chính là khái niệm Một anh muốn nói đến (đúng không anh Hiếu?), và trùng trùng điệp điệp hình phản chiếu trên những màn hình cũng từ Một ấy mà ra.

Xong sao nữa? Vì có lẽ chẳng hiểu gì thêm về Pháp giới, về tính Một, về hệ quả của việc không hiểu tất cả chỉ từ Một mà ra đâm sinh lắm “ngã”, có phân có biệt mà nảy tham, sân, si… nên Phạm Quang Hiếu chỉ dừng được đúng ở đó, rồi mời thêm các tiết mục đàn “đương đại”, múa may, tương tác… cho nó thành đương đại, xôm trò.

*

Tôi không rõ hôm ấy đi xem có bao nhiêu người hiểu thêm (dù chút xíu thôi) về Pháp giới, về khái niệm “từ Một mà ra” của Hoa nghiêm, và sau buổi triển lãm, có bao nhiêu người thay đổi được chút nhận thức về cái hư ảo, huyễn hoặc của đời sống… Hay chỉ biết lật qua lật lại lời giới thiệu, xong nhìn lên màn hình, và vẫn không hiểu gì cả?

Bạn sẽ nói, triển lãm vui mà, gì mà phải to tát thế. Ấy, chính tác giả tuyên bố to tát thế ấy chứ, “khoét một lỗ nhỏ trên bức màn huyền bí, ‘bất khả tư nghì’ vây quanh Phật giáo” cơ mà!

Vả lại, chọn một đề tài liên quan đến tôn giáo để làm nghệ thuật, thiết tưởng cũng nên có thái độ tôn trọng cho đúng mức. Khi đưa Thiện Tài Đồng Tử đứng trước lầu các trùng trùng phản chiếu, Di Lặc đã rất nghiêm túc và để Thiện Tài hiểu ra chân lý. Phạm Quang Hiếu hôm nay có thể “đùa”, dẫn chúng ta vào một siêu thị điện máy và cho ta thấy cái thí dụ của ngàn xưa, nhưng anh khác Di Lặc, anh không muốn cho ta hiểu, anh muốn lòe chúng ta, anh đã dùng lý thuyết Phật giáo để tô điểm cho mình. Thời nay, ai mà chẳng hoảng sợ trước tôn giáo, nhất là trước từ ngữ tôn giáo!

Đó chính là cái khác giữa người làm ra tôn giáo và kẻ dùng tôn giáo.

Lại nhớ đến những câu chuyện về Thiền: một cú hét, một cú đạp, một câu hỏi tưởng như vu vơ mà làm cho ai đó đốn ngộ. Thế nhưng cần người hét, người đạp, người hỏi phải có lòng nôn nóng muốn kẻ bị đạp, bị hét, bị hỏi được giác ngộ. Còn không muốn người ta hiểu, chỉ dọa người ta thôi, thì khi mượn danh chân lý để đạp cho ai một phát, thì “chân lý” mà ta tặng người khác đa phần chỉ còn lại nhõn một cái “đạp”.

 

*

Bài liên quan:

– 22. 5: Tò mò quá video PHÁP GIỚI
– Xem Pháp Giới: Khi không muốn người ta hiểu…

– Gửi Kit & Kat: Không chỉ “nhõn một cái đạp”

 

Ý kiến - Thảo luận

14:11 Sunday,27.5.2012 Đăng bởi:  Phạm Quang Hiếu
Chào Kit & Kat , tôi là Phạm Quang Hiếu. Trước tiên, tôi phải cảm ơn bạn vì đã giúp tôi có dịp được giải thích về tác phẩm và ý niệm Pháp Giới. Thú thật, tôi đã rất muốn được viết một cách dễ hiểu nhất trong bản giới thiệu. Nhưng ngặt vì sự giới hạn của bản giới thiệu, theo CDEF thì chỉ nên viết một trang, nên không thể làm cho dễ hiểu những ý niệ
...xem tiếp
14:11 Sunday,27.5.2012 Đăng bởi:  Phạm Quang Hiếu
Chào Kit & Kat , tôi là Phạm Quang Hiếu. Trước tiên, tôi phải cảm ơn bạn vì đã giúp tôi có dịp được giải thích về tác phẩm và ý niệm Pháp Giới. Thú thật, tôi đã rất muốn được viết một cách dễ hiểu nhất trong bản giới thiệu. Nhưng ngặt vì sự giới hạn của bản giới thiệu, theo CDEF thì chỉ nên viết một trang, nên không thể làm cho dễ hiểu những ý niệm mà tự thân chúng đã khó hiểu.
Bạn đã viết: "Một kẻ ú ớ chỉ tra trên Wikipedia thôi cũng đã biết đại khái như thế, về quan niệm “nhất thể” của phái Hoa Nghiêm, nhưng Phạm Quang Hiếu, tự coi là người hiểu Phật giáo, vẫn đặt lại câu hỏi… thừa: “Bản chất thật của các sự vật, hiện tượng là gì?… Liệu đằng sau, hay ở bên trong những đám mây đa sắc của hiện tượng có tồn tại một sự thật chung nào không? Hay chẳng có sự thật nào cả?” Làm mất cả công kinh Hoa Nghiêm giảng giải!"
Tôi xin trả lời: Có lẽ, bạn cũng hơi "ú ớ" thật (Đừng giận nhé, hì hì!) khi nhầm lẫn giữa nhân và quả, giữa tiền đề và kết luận, giữa câu hỏi và câu trả lời. Câu hỏi mà tôi nêu trong bài giới thiệu là tiền đề, là bước khởi đầu, là sự thắc mắc đến ám ảnh để từ đó người ta khởi hành kiếm tìm chân lý. Còn kinh Hoa Nghiêm nói chung và phẩm Nhập Pháp Giới nói riêng được sáng tạo bởi một người đã giác ngộ, đã tìm được câu trả lời. Bạn nhầm vì coi tiền đề là kết luận và ngược lại nên mới cho câu hỏi ấy là "thừa"! Chẳng lẽ vì tôi viết câu hỏi ấy ở dưới trích đoạn kinh mà làm cho bạn nhầm chăng? Xin giải thích luôn là vì khái niệm "Pháp Giới" không phải là một khái niệm quen thuộc trong đời sống xã hội hiện thời nên tôi phải đưa đoạn trích dẫn lên trước, sau đó mới nêu cái thắc mắc đã dẫn tôi đến với Đạo Phật.

***
Bạn viết " Và để khoét được cái lỗ đó, Phạm Quang Hiếu chọn luôn lối “đi tắt đón đầu”: không cần tu tập nhiều, không cần một Bồ tát Di Lặc nào, chỉ cần suy luận và tưởng tượng, mời các bạn đến studio uống rượu, ăn hoa quả, và xem… Pháp giới."
Bạn không nên nói về một người mà bạn chưa biết như thế. Vả lại, nếu cần phải công kích thì chỉ nên công kích tác phẩm nếu nó dở, không nên công kích cá nhân. Nhất là khi bạn chưa biết một chút gì về người đó.
***
Bạn đã viết: "Những màn hình kia nào có khác gì mấy những thứ hàng ngày ta vẫn hay gặp trong các siêu thị điện máy, nơi có gian hàng bán màn hình. Cũng một dãy những màn hình đặt liền nhau như thế, cùng phát một chương trình"

Tôi xin trả lời: Có khác với các siêu thị điện máy đấy ạ! Ở chỗ: Dẫy màn hình ở các siêu thị cũng được kết nối với nhau và cùng nối nới một đầu DVD. Kết quả của nó là một loạt hình ảnh tương tự nhau xuất hiện ở mỗi tivi. Tương tự như vậy, khi quay trực tiếp cảnh sân khấu, camera của đoàn làm phim cũng luôn được kết nối với một hay nhiều màn hình. Kết quả quay được từ camera sẽ phát trực tiếp lên một hay nhiều màn hình ấy.

Còn ở tác phẩm "Pháp Giới", camera và dàn tivi cũng được kết nối với nhau, nhưng chúng được đặt quay mặt vào nhau. Vì thế, hình ảnh mà camera thu được chính là cái mà nó đang phát ra. Và bởi sự thu và phát của camera liên tục và đồng thời nên mỗi vòng thu phát nó lại tạo thêm một hình ảnh đồng dạng với hình ảnh đã có tạo nên sự trùng điệp của hình ảnh ở mỗi tivi (chứ không phải chỉ do tổng số tivi cộng lại). Như thế, trong một tivi lại có những tivi khác. Trong mỗi tivi trong tivi lại có những tivi khác nữa. Và ngọn nến xuất hiện ở tất cả những tivi, dù là tivi thật hay hình ảnh tivi trong tivi.

Có lẽ bạn đã không xem xét kỹ tác phẩm cũng như trích đoạn kinh trong bản giới thiệu nên không nhận thấy sự tương đồng giữa tác phẩm và ý niệm của kinh. Đồng thời lại cho rằng nó giống như hình ảnh ở siêu thị điện máy. Sự khác nhau căn bản giữa tác phẩm với siêu thị điện máy cũng tương tự như sự khác nhau giữa nhìn ra ngoài với nhìn vào trong. Để rõ hơn về sự khác nhau này, các bạn có thể tham khảo thêm tại:

http://www.youtube.com/watch?v=b3VXFKgEHkY
http://www.youtube.com/watch?v=NATK0NyQUo4
http://www.youtube.com/watch?v=yGwfTg3iYSA

Hãy thử tưởng tượng camera chính là tâm trí của bạn, ngọn nến là một vấn đề bất kỳ, dàn tivi phản ảnh cái mà bạn thấy. Khi tâm trí tương tác với vấn đề, tùy góc độ nhìn mà ta nhận được những hình ảnh (kết quả) khác nhau. Nếu không mải theo đuổi một kết quả nào đó (do góc nhìn của ta sinh ra) ta sẽ nhận thấy mỗi một vấn đề đều có vô số góc độ khác nhau. Và không có hình ảnh nào là tuyệt đối đúng, tuyệt đối bất biến. Thực chất, dù nhìn theo cách nào thì kết quả của cái nhìn ấy cũng chính là một ảo tưởng được sinh ra do sự tương tác giữa cấu tạo vật chất của cơ thể người, kinh nghiệm của tâm trí và các đối tượng trong đời sống, tự nhiên.

Dàn tivi và camera quay mặt vào nhau cũng tương tự như một cái nhìn quán chiếu vào nội tâm của chính mình. Sự tương tác của chúng cũng giống như sự tương tác của ta và cái thấy của mình. Trong những khoảng lặng của đời sống, khi không còn bị trôi lăn theo những ảo ảnh do chính mình tạo nên, người tự quán tâm mình sẽ nhận thấy rằng: Mỗi một vấn đề (do đời sống tạo ra) đều không tự có. Chúng được sinh ra do sự tương tác (đã nói ở trên) và được đánh giá dựa theo tương quan. Bất kỳ sự vật, hiện tượng nào đều không hề có một bản chất tuyệt đối. Chúng được nhận dạng là thế này hay là thế kia tùy thuộc nhu cầu, quan điểm, sở thích...của con người. Có thể nói mọi sự vật hiện tượng, Đạo Phật gọi là "pháp", đều trống rỗng, không có bản chất, không có tự tính.

Tiến sâu hơn một chút nữa, trong chiêm nghiệm và tự quán, ta sẽ biết rằng: Chính vì không có bản chất, bản thể tuyệt đối, nên mỗi "pháp" hiển hiện bằng vô số hình thức khác nhau. Mỗi "pháp" đều vô tận. Trong mỗi "pháp" đều tồn tại vô số những "pháp" khác. Nhưng sự vô tận của chúng không phải là tự có mà do sự tương tác liên tục và đồng thời thu-phát của "cái thấy" và "cái được thấy", cũng như sự xoay đảo của các cách nhìn, góc nhìn.

Như thế, cặp bài trùng "vô tận" và "trống rỗng" là những ý niệm đứng ngay trên ranh giới của cái có thể nói được và cái bất khả diễn ngôn. Cho nên, thưa bạn, tôi chỉ có thể "dừng được đúng ở đó".

***
"...anh đã dùng lý thuyết Phật giáo để tô điểm cho mình. Thời nay, ai mà chẳng hoảng sợ trước tôn giáo, nhất là trước từ ngữ tôn giáo!" Câu này hơi buồn cười! Chẳng ai lại dùng Phật giáo tô điểm cho mình bao giờ (nếu muốn tô điểm thì phải dùng chủ đề "hot" một tý chứ, nhỉ?) và tại sao lại "hoảng sợ" trước Tôn Giáo?
Còn về việc có làm cho người xem hiểu được hay không, hiểu được đến đâu...thì bạn ạ, ngay chính Phật Như Lai khi còn tại thế cũng như những đệ tử xuất sắc nhất trong suốt hai nghìn năm trăm năm tồn tại của Phật Giáo cũng không thể làm cho tất cả mọi người hiểu được, nói gì đến tôi, một người thường, một học trò nhỏ của chư Phật! Vả lại, đối với những vấn đề vượt quá khả năng của ngôn ngữ, không dùng suy luận để hiểu được thì cái cách mà bạn tra Wikipedia để nắm thông tin về "Pháp Giới", kinh "Hoa Nghiêm" và "Đạo Phật" liệu có ăn thua gì không? Có làm cho bạn hiểu thật không?
***
Một lần nữa xin cảm ơn bạn đã cho tôi có dịp giãi bày! Mong bạn đừng giận nếu tôi có gì không phải! Hy vọng, sau cm này, bạn sẽ nhận thấy tác phẩm không chỉ " nhõn một cái “đạp”".

Phạm Quang Hiếu. 
10:24 Saturday,26.5.2012 Đăng bởi:  Tuedang
Bài viết khá hay, chứng tỏ Kit & Kat có phần "thấm" chút triết lý nhà Phật.
Phạm Quang Hiếu phải nói là người... dũng cảm làm về đề tài trong "Kinh Hoa Nghiêm" - một bộ kinh mà các nhà sư có khi tìm hiểu và thực hành suốt đời vẫn chưa chắc đã giác ngộ. Cho nên bạn P.Q.Hiếu dùng vật thể (hữu hình) để diễn tả về cảnh giới tâm thức (vô hình) thì quả thật...
...xem tiếp
10:24 Saturday,26.5.2012 Đăng bởi:  Tuedang
Bài viết khá hay, chứng tỏ Kit & Kat có phần "thấm" chút triết lý nhà Phật.
Phạm Quang Hiếu phải nói là người... dũng cảm làm về đề tài trong "Kinh Hoa Nghiêm" - một bộ kinh mà các nhà sư có khi tìm hiểu và thực hành suốt đời vẫn chưa chắc đã giác ngộ. Cho nên bạn P.Q.Hiếu dùng vật thể (hữu hình) để diễn tả về cảnh giới tâm thức (vô hình) thì quả thật... quá khó. Khó mà bạn dám làm, đó là điều đáng khích lệ, bởi nghệ thuật đôi khi không làm ai hiểu gì... nhưng ít ra cũng mang đến niềm vui và cái đẹp.
Chúc bạn lần sau có ý tưởng tốt hơn về đề tài... tâm linh này. 

(Đề nghị gõ chữ tiếng Việt có dấu và không viết tắt)

E hèm, sau đây tôi xin trả lời...

Germaine Greer – Hồ Như Mai st và dịch

Tìm kiếm

Tiêu đề
Nội dung
Tác giả