Gẫm & Bình

Đọc cho vui tai, cuối năm – Bài 2:
Bàn về việc “sem” tranh bằng bụng 30. 12. 12 - 10:29 pm

Vũ Lâm

(Tiếp theo bài 1: “Lạc vào Mỹ thuật“

 

2.   

Con mắt, trong đời sống được người dạy nghệ thuật học ví như một bàn tay kéo dài. Và cơ sở của nghệ thuật tạo hình (hay bây giờ gọi tổng thể là nghệ thuật thị giác) xây dựng trên nền tảng đến 70 – 85% thông tin thâu nhập từ bên ngoài vào bên trong con người qua… hai hột nhãn. Nhưng bây giờ, tôi thấy ngoài chuyện nó là “bàn tay kéo dài”, nó còn là cái lưỡi kéo dài, cái mũi kéo dài nữa. Cánh ấu nhi sơ sinh một hai tuổi, các “cụ non” này thường khám phá thế giới bằng miệng, mũi chứ chưa đến lượt mắt, bởi những giác quan này nó “direct” và không lừa được. Mắt có thể bị lừa (lừa mắt) nhưng mũi, miệng rất khó bị lừa. Ai có con nhỏ thì đều biết là, mới đẻ ra, phản xạ đầu tiên khi đến với thế giới là khóc-thở, sau đó là phản xạ bú mút (dùng mũi miệng, lưỡi cả). Bọn trẻ con khi mới mọc răng thường tống tất cả những thứ chúng có thể vớ được vào mồm để… thám phá.

Hội họa là một bữa tiệc dành cho mắt, cũng bởi vì nó liên quan nhiều đến vị giác và đồ ăn qua đường miệng. Thống kê các từ chỉ mầu-sắc mà giáo viên và sinh viên trong trường mỹ thuật hay dùng để khen chê bình luận trong các bài tập sắc mầu (trang trí hay hình họa mầu, hình họa đen trắng), tôi thấy đều liên quan đến vị giác, tức đến mồm, đến đường ăn vào bụng cả: chín- sượng (mầu này chín, mầu này còn sượng; chỗ than này (vẽ hình họa bằng than xoan) miết chín rồi đấy…); rợ, chua, khét, khê, cháy, đắng-ngọt, ngon-lợm, lợ-chát, ngon-không ngon.

Tôi nghe có một nghiên cứu khoa học cho rằng trong nội tạng con người (hay động vật có vú, 7 đốt sống cổ nói chung) hình như có một hệ thần kinh thứ cấp sau não bộ. Hệ thần kinh trong bụng có liên quan mật thiết đến hệ thần kinh trên não bộ. Những người đau dạ dày đều biết điều này: suy nghĩ một cái là đau dạ dày ngay lập tức. Hoặc khi chúng ta nhớ ai, lo lắng, hay chờ đợi điều gì, bụng dạ đều nao nao hoặc đau quặn lên.

Tôi không biết cái “não trong bụng” nó liên quan đến não-óc trong cái “sỏ” của ta thế nào. Nhưng hai thằng này là hai anh em ruột thịt thì chắc rồi, có gì gay go là chúng nó báo ngầm cho nhau biết cả. Xem hội họa, hay nhìn ngắm những điều mang vẻ đẹp trong thế giới tự nhiên là một cách thưởng thức tương tự như ăn vào bụng, nhưng qua đường mắt. Hai cái não trên và não dưới này nó tương hỗ qua lại thường xuyên. Ta thấy mùi ngon, mầu đẹp của món ăn thì dạ dày sôi lên, nước bọt ứa ra. Còn ngửi thối, thấy cảnh hoặc vật kinh tởm, kinh hoàng thì ta buồn nôn, muốn ói, hoặc đau bụng. Con mắt của họa sĩ, hay người làm nghề mỹ thuật không nhiều nơ-ron thần kinh thị giác hơn người bình thường, có họa sĩ giỏi còn bị mù mầu hay bị điếc nữa cơ. Nhưng việc huy động dùng đến nó nhiều hơn người bình thường, và những tín hiệu thị giác, kinh nghiệm thị giác, kho hình ảnh quá khứ lưu trữ được huy động qua lại triệt để hơn với đối tượng tiếp xúc trực tiếp trước mắt. Do đó con mắt của họ cũng nhạy cảm hơn người thường trước các đối vật thị giác, là điều tất nhiên. Và thằng “não dưới” sẽ chịu trận ngay lập tức nếu thằng “não trên” ăn món gì đó qua mắt mà chôi chối không xơi nổi.

Có lần, do nhiệm vụ công việc, tôi phải đến xem một triển lãm gì gì đó ở 16 Ngô Quyền, lướt qua một hồi, bụng tự nhiên đau quặn như là bị thương thực Tào Tháo đuổi, đến mức phải chạy xộc luôn xuống tầng một tìm toa-lét. Ngồi trong oát-xê hả hê xả ra, tôi chợt nghĩ vui, sau này đau bụng chướng, ăn uống không tiêu, có lẽ không cần uống Motilium hay trà Lipton, hay vặt lá đu đủ non ăn nữa, mà cứ bò đi tìm xem tranh xấu… có nhẽ giải quyết được vấn đề chăng?

Xem tranh đẹp, tranh hay cũng quặn nôn nao cả bụng, bồi hồi hết cả người đờ đẫn ra phải chửi bậy một câu mới hết. Nhưng đó là kiểu quặn khác, không nguy hiểm. Xem hội họa kém, xấu, hoặc giả dối lòe bịp hoặc thấy được người vẽ tư cách kém, thì rất bực, như ăn phải đồ hỏng, thiu, không xơi được. Nhưng thói đời thường xuôi ngược là thế, có thứ thì “xanh vỏ, đỏ lòng”, nhưng ngược lại có thứ thì “đỏ vỏ, xanh lòng”. Có những loại tranh xem nghịch mắt, hoặc quá giản dị, nhưng cảm giác nó gây ra từ bên trong, đằng sau nó, thấy được những tâm hồn thực sự, hoặc những hạt ngọc thắm thiết. Có những thứ bày ra rất nịnh bợ vuốt ve mơn trớn con mắt, nhưng thực sự ý đồ bên trong lại là phường lừa đảo bịp bợm. Người thường xem thứ nghịch mắt, không quen mắt bỏ đi ngay. Người có luyện mắt rồi thì mới xem được, giống như ăn những thứ khó ăn, ớt, rau diếp cá, các loại gỏi, thịt chó, nuốt tim rắn sống, tiết canh, thịt luộc lòng đào… Nhiều loại tranh, nhất là tranh hiện đại bây giờ, xem xong cũng cho ta cảm giác được chén những thứ khó ăn nêu trên, nhưng đặm và ngon khác thường. Tôi ví dụ như tranh của anh Lê Quảng Hà chẳng hạn, xem tranh anh xong, tôi có cảm giác giống như được đánh chén thịt chó với rượu gạo. Nhưng mà ăn liên tục thì cũng khó tiêu.

Giá trị và cung bậc của hội họa cũng phong phú như món ăn vậy. Có món cao lương mỹ vị, thưởng thức trên lầu cao, kèm đèn đóm múa hát linh đình, gái xinh hầu rượu. Có món bình dân đậm đà mộc mạc, ngồi với bạn hữu ở góc chợ vỉa hè. Có món đặc sản vùng miền, phải chén tại nơi ấy mới ngon, đem sang nơi khác thì mất đi không khí, nóng sốt ngon nghẻ… Tùy không-thời gian mà thấy cái sướng miệng riêng. Thế nên việc bình luận thưởng thức mỹ thuật, cũng phải căn cứ vào nhiều góc độ, thời điểm. Nghề chơi cũng lắm công phu. Người nấu món hay đã ít, người thưởng lãm sành sỏi lại còn ít hơn nhiều. Không chỉ có hai cực khen-chê ngu ngốc mà đã gọi là biết.

Tôi kiểm chứng trên phương diện cá nhân, thì đại để những người làm nghề nghệ thuật, văn, thơ, nhạc, họa, kiến trúc, điện ảnh…, đều thích ăn ngon và ăn sành. Nhưng hình như cánh họa sĩ giỏi hầu hết ăn ngon và ăn sành cao kỹ hơn giới khác một chút, và còn có thể nấu ăn ngon (nghĩa đen) khi cần thiết. Nhà văn thì hay tán tụng ẩm thực giỏi. Nhưng cũng có người viết, thưởng ăn không sành lắm, suy ngược lại văn họ viết chắc cũng sẽ tìm ra chuyện đó (như truyện “ngửi văn” trong tiếu nâm Việt Lam chẳng hạn). Đấy là trừ những người chí nhớn, “thực vô cầu bão, cư bất cầu an” dùng văn để tải đạo thì không kể… Và khen chê trong bất cứ lĩnh vực nào, người ta đều có thể dùng chữ “thiếu muối” làm từ chung. Tuy nhiên, phải nghe và bình luận nhạc bằng chính nhạc; xem và bình luận họa bằng chính họa; ngành nào có ngôn ngữ ngành đó, mới hơi gọi là người trong nghề, biết xem, biết nghe.

Với riêng tôi, thì bây giờ đi xem triển lãm, tôi cứ lấy cái bụng tôi ra đo, là chính xác rất nhiều phần trăm. Gặp triển lãm dở, tôi không dám nhìn lâu đã đành, phải liếc qua rồi đi cho nhanh, không phải vì kém tôn trọng tác giả, mà chỉ sợ cố nhìn kỹ quá thì bị đau bụng ấm ách ai thương hộ cho 😕 . Nhưng gặp triển lãm hay, cũng không dám xem lâu một lúc, mà phải quay trở đi trở lại nhiều lần. Vì món ngon ăn quá nhiều một lần, bụng dạ cũng nôn nao, không tiêu hóa ngay hết được.

*

Bài 3: “Sem” điêu khắc bằng tim

 

Bài đã đăng

• Ballet Kẹp Hạt Dẻ: Giáng Sinh mới có, năm nào cũng phải xem - Willow Wằn Wại (20/12/2023)
• HỎA MÙ NFT VIỆT: lạm thuật ngữ, lạm danh xưng, lạm định giá - Ace Le (15/08/2021)
• Điệu nhảy chết người (phần 2):
  Múa bụng mỗi người một phách - Willow Wằn Wại (11/08/2021)
• “XEM ĐÊM” để thấy những điều không thấy được trong ánh sáng ban ngày - Phó Đức Tùng (15/07/2020)
• Về SKETCH phác thảo, SKETCH ký họa, và SKETCH+ - Hải Kiên (13/06/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 5: Đám cưới - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (21/02/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 4: Buổi triển lãm ở New York - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (28/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 3: Buổi diễn tại Luân Đôn - Lui dịch từ Sotheby’s (10/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 2: Mổ tử thi trong trường Y - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (04/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 1: Young Sen rời quê - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (26/12/2019)

» Xem tiếp...