Đi & Ở

7 ngày ở Bắc Triều Tiên 27. 12. 12 - 1:13 pm

Gấu - Soi tìm lại trên internet

 (SOI: Nhân có tranh luận nho nhỏ quanh vấn đề Bắc Triều Tiên, Soi tìm lại trên mạng một bài ngày xưa Soi rất thích, của Phạm Tuấn Anh (tức Gấu). Bài này Soi nhớ ngày xưa tên là “Trái đất này là của chúng mình”. Giờ in trên các mạng thì lại thành các tên khác nhau… Bài này viết hồi 2001, là những trải nghiệm tận tay tận mắt của Gấu… Tuy Soi là trang mỹ thuật, nhưng các bạn có thể đọc bài này như xem một bức tranh.)

*

Tôi quyết định viết một cái gì đó tương tự như thế này sau khi từ Bình Nhưỡng trở về Bắc Kinh hồi cuối tháng tư. Có lẽ lý do chính là một tuần ở Bắc Triều Tiên để lại nhiều ấn tượng nặng nề quá làm tôi cảm thấy phải rút ra được một kết luận nào đó, phải tìm ra một lời giải thích dù chỉ đơn giản. Chuyến đi này cho tôi một cơ hội mà có ít người Việt Nam mình có được, là một lần nữa sống lại thời những năm đầu 1980 ở Việt Nam. Giống như là nghe lại những bài hát trẻ con tìm ra được những điều mới mẻ, ở Bình Nhưỡng một tuần làm tôi ngẫm ra được nhiều điều ở chính trong đầu mình, kết quả của việc lớn lên trong một thời kỳ gian khổ ở một đất nước khi đó mệt mỏi và nghèo đói, mà lúc trẻ con tôi không nghĩ được ra.

Từ Bắc Kinh đi lên Dandong là thành phố biên giới sát Bắc Triều Tiên thuộc tỉnh Liêu Ninh, Trung Quốc mất khoảng 15 tiếng bằng tàu hỏa. Tàu rời ga Bắc Kinh lúc 5h10 chiều và đến nơi khoảng 7h30 sáng ngày hôm sau, giá vé khoảng 70 đô la Mỹ. Từ BK đến Dandong tôi ở một mình một toa bốn giường, các toa bên cạnh phần nhiều là cán bộ Bắc Hàn đi công tác về. Tàu liên vận nhưng chỉ có hai toa ghép liền vào tàu thường tốc hành của Trung Quốc, đến Dandong thì tách ra. Khi đến Dandong bắt đầu có thêm nhiều người lên tàu, toa của tôi chỉ một lúc đã đầy chật hàng hóa và một gia đình 4 người lớn một trẻ con, cả nhà nói với nhau bằng cả tiếng Triều và tiếng Hoa. Hàng hóa thì đủ loại, quần áo, chai lọ lỉnh kỉnh, mà không chỉ có toa tôi, các toa khác đều như thế. Cán bộ hải quan và công an cửa khẩu của Trung Quốc lên tàu làm thủ tục rất nhanh gọn và thân mật, một hai người thấy hộ chiếu Việt Nam còn bắt tay tôi rất chặt rồi hỏi chuyện vui vẻ lắm. Khoảng chín giờ, hai toa tàu đã được nối vào một đầu máy chạy điện của Trung Quốc, chúng tôi dần dần được đẩy sang phía đất Triều Tiên.

Tàu ra khỏi ga chỉ khoảng một phút là lên cầu vượt sông Áp Lục, con sông nổi tiếng trong chiến tranh Triều Tiên nơi diễn ra những trận đánh đẫm máu giữa quân giải phóng Triều Tiên, chí nguyện quân Trung Quốc và liên quân Mỹ-Nam Hàn. Sông không rộng, có thể còn hẹp hơn cả sông Hồng đoạn chạy qua Gia Lâm. Chỉ mấy phút tàu đã vượt qua cầu đi thẳng vào ga của Triều Tiên.

Rất khó kể lại được ấn tượng đầu tiên của tôi khi bắt đầu sang đến đất Triều Tiên như thế nào. Trước chuyến đi này, do nhiều lý do khác nhau tôi đã tìm đọc, nghe kể và cả viết về Bắc Triều Tiên nên hiểu biết chung về đất nước này là có mặc dù chỉ trên sách vở và kinh nghiệm của người khác. Thực ra mà nói, chuyến đi Triều Tiên là kết quả của một dự định, có thể là một mơ ước nữa, dù có lúc không nghiêm túc lắm, của tôi nhen nhóm trong khoảng thời gian gần 12 năm. Đặc biệt vài năm lại đây, kể từ khi Triều Tiên trải qua nạn đói khốc liệt hồi 1995-1997, khi mà có có tin đồn về việc trẻ em bị bắt trộm để làm thịt, rồi đến những thỏa thuận về chương trình đổi dầu và năng lượng lấy việc ngừng sản xuất vũ khí nguyên tử giữa Triều Tiên và liên minh Hàn-Nhật-Mỹ-châu Âu rồi gần đây nhất là những tin tức lạc quan về khả năng hai miền bán đảo này thống nhất, tôi lại càng mong muốn được đến thăm trước khi Triều Tiên thay đổi. Sự trông đợi của tôi là sẽ thấy một đất nước khổ sở và kém phát triển, nơi người dân đói ăn và nói chung là bị động trong mọi quyết định của riêng hay của chung.

Thế nên tôi hết sức ngạc nhiên khi nhìn thấy những hình ảnh đầu tiên của Triều Tiên. Trong ga mặc dù chỉ là ga biên giới mọi thứ đều có vẻ đàng hoàng, đẹp đẽ và sạch sẽ. Những người Triều Tiên đầu tiên tôi nhìn thấy, những cán bộ nhà ga và biên phòng, không có vẻ gì đói ăn hay mệt mỏi, ngược lại, ở họ có cả những dấu hiệu của sự đầy đủ nếu không nói là dư thừa. Công nhận là đến 90% mọi người đều mặc một loại đồng phục nào đó, màu sắc khác nhau và cái khác nữa so với bên kia biên giới là sự xuất hiện bất ngờ của nhiều loại vũ khí sát thương nặng nhẹ do nhiều người mang vác. Một vài người Triều Tiên đầu tiên lên tàu, nếu chỉ xét từ cách ăn mặc, chải đầu, đeo kính thì có thể nhầm là diễn viên từ một bộ phim truyền hình Hàn Quốc nào đó. Nhiều người trong số họ nói tiếng Anh, mặc dù cách phát âm còn lẫn nhiều giọng Hàn, nhưng sự nhạy cảm trong cách dùng từ, tốc độ phản ứng đều chỉ ra là kết quả của một quá trình học hỏi nghiêm túc và có kết quả tốt.

Đầu tiên là biên phòng lên tàu, sau đó là các cán bộ hải quan. Trên tàu bắt đầu nhộn nhịp, mọi người lấy giấy tờ ra khai nhập cảnh, mang hàng hóa ra để chờ kiểm tra, lúc đấy mới thấy hàng hóa nhiều và đa dạng thế nào và mới bắt đầu hiểu tại sao lại có sự sung túc đầy đủ thế. Cứ mỗi toa được kiểm tra xong lại có một lượng hàng hóa xuống tàu, lúc két bia, khi một mớ quần áo, tất cả đều được chất gọn thành một đống dưới sân ga đằng sau dẫy các chú lính đang cầm súng đứng gác. Thỉnh thoảng lại có cây thuốc Marlboro hay thùng táo được đặt thêm lên trên. Trong toa của tôi, khi hải quan khám gần xong hàng của gia đình nhà kia thì tự nhiên có tiếng như chuột kêu ở dưới gầm giường, hải quan lập tức lôi ra được một thùng 5 con chó Nhật bé xíu. Chủ hàng, hai vợ chồng nhà nọ, nhớn nhác nhìn nhau rồi một lúc sau khi anh hải quan đã xuống ga hút thuốc, anh chồng lôi một mớ đến 12 cái váy áo phụ nữ, bánh kẹo thuốc lá một túi lùng tùng kèm theo một con chó con giấu trong túi áo vét xuống theo, lúc sau trở lên mặt mày vui vẻ. Khi khám đến đồ của tôi, chỉ có quần áo nhưng một bác hải quan lại hỏi là tôi có mang táo theo không. Một lúc tôi mới hiểu ra và phì cười vì nghĩ là hỏi gì hỏi quái lạ, ai mang theo táo đi cho nặng người. Lý do vì sao mọi người đọc thêm về sau sẽ biết. Khi đứng ở hành lang toa tàu, tôi thoáng nhìn vào toa bên cạnh của các cán bộ Triều Tiên thấy có một bác mặc quần áo dạ cổ Mao đang ngồi khám túi và đã lục ra một số các giấy tờ kiểu tờ rơi quảng cáo nhà cửa, căn hộ nhiều nhà màu sắc bên Trung Quốc không chỗ nào không có. Lục xong rồi, bác áo dạ đứng dậy cầm cả mớ giấy xé đôi, đút vào túi rồi cắp đít đi luôn. Ngay lập tức một đồng chí cán bộ lục đồ ra lấy mấy bao thuốc hai quả táo, cho vào một túi nylon rồi chạy ngay theo.

Đến tận 12h trưa các thủ tục mới xong, tôi đi xuống sân ga tìm nhà vệ sinh. Một chú lính trơn trông mặt khoảng 20 tuổi nhưng người chắc chỉ khoảng 15 vui vẻ chỉ cho tôi vào cửa một dẫy nhà ba tầng kiểu Pháp, rất rộng rãi trần cao, kiểu nhà ga thành phố lớn. Đi lên gác hai có một phòng rộng cỡ 100m2 không một bóng người, toilet nằm ở góc cùng phía Tây trông ra quảng trường trước cửa nhà ga. Đưa mọi người vào toilet cùng tôi là để kể tôi đã nhìn thấy gì phía ngoài sân ga. Lúc nhìn qua cửa sổ trông thẳng ra một quảng trường nhỏ kiểu của các thành phố châu Âu là một khoảng sân rộng có nhà cửa bao quanh và có hai đường vào từ hai phía đối diện tôi mới thấy được những hình ảnh thật của một nước Triều Tiên lam lũ. Trên quảng trường có một đám đông dân chúng đang đứng chờ nhà ga mở cửa để vào lên tàu, quần áo của họ chỉ độc vài mâu nâu và xám tối, phần lớn mọi người đều đi bộ, chỉ có lèo tèo vài chiếc xe đạp dựng xung quanh còn xe máy và ô tô thì không thấy. Trên sân quảng trường đổ bê tông là những hình tròn kẻ bằng vôi rất lớn trong có đánh số, không có vẻ gì là mọi người phải chờ trong những lằn vôi đấy. Phụ nữ và trẻ em nhiều nhưng nhiều nhất là những người mặc quân phục, từng người một vẻ lam lũ vất vả đều hiện rõ trên mặt.

Khoảng 12h40 cổng ga mở cho dân vào, theo sau là một vài chiếc ô tô 12 chỗ của Nhật, vẫn còn nguyên tay lái nghịch đi vào chở theo một số người ăn mặc giản dị nhưng chỉnh tề; các xe đều chở theo hàng hóa. Hàng hóa và người đều nhanh gọn được đưa lên tàu. Dân chúng thì vẫn ùa vào rất đông, rất vội vàng, nhưng không ai được đi vào gần hai toa tàu quốc tế cả, hàng lính đứng cách tàu khoảng 1.5m làm nhiệm vụ nhắc nhở. Tôi ngạc nhiên khi thấy mọi người Triều Tiên bình thường đều rất thấp, phụ nữ đặc biệt thấp, kể cả những người trưởng thành. Đến khoảng 1h chiều tàu bắt đầu đi Bình Nhưỡng.

Tự nhiên trong đầu tôi nảy ra so sánh là nhà ga Triều Tiên, dù là ga nhỏ biên giới cũng đàng hoàng và khang trang hơn ga ở Hà Nội; tàu Triều Tiên, mặc dù chạy chậm hơn tàu Trung quốc, nhưng vẫn nhanh và sạch sẽ hơn tàu Việt nam. Đồng ý là hải quan và biên phòng Triều Tiên cũng tay trong tay ngoài nhưng người dân nói chung có vẻ kỷ cương và tôn trọng luật lệ, cũng dễ hiểu vì luật lệ ở đây được đảm bảo bằng súng đạn….

Từ biên giới đi Bình Nhưỡng chỉ khoảng 300km nhưng tàu chạy mất 6 tiếng. Suốt cả quãng đường dài này hai bên cảnh vật chỉ là cánh đồng không trồng cấy gì, thỉnh thoảng mới thấy một vạt cỏ hay rau xanh, còn lại toàn một mầu đất bụi nâu. Núi đá có nhiều nhưng đều không có cây cỏ gì mọc, ngoài đồng cũng không có nhiều người làm việc, đi lâu mới nhìn thấy mấy người dân đang đào bới gì đó, hình thức phân công lao động cũng rất lạ, lúc thì có 2, 3 người đào còn lại hơn 10 người đứng chơi không hoặc cả 10 người cùng đào trên một khoảnh đất chỉ to hơn manh chiếu. Phần lớn thời gian tàu chạy men theo đường quốc lộ, trên đường chẳng mấy khi có xe cộ gì nhưng thỉnh thoảng có người đi bộ. Có lúc tôi nghĩ là không hiểu mấy người này đi bộ đi đâu vì nhìn xung quanh ra phía xa chẳng thấy làng mạc phố xá gì cả. Sau khi đã nhìn thấy rất nhiều người đi bộ như thế mới hiểu là ở Triều Tiên phương tiện giao thông công cộng chạy bằng xăng không có nhiều, xe đạp thì rất đắt tiền nên mọi người thường đi bộ nếu khoảng cách không đủ dài để đáng nhận vé tàu phân phối. Mỗi khi tàu đến một ga lại có rất nhiều người lên xuống chủ yếu là phụ nữ, trông có vẻ người buôn bán nhỏ. Loại đồ đựng nhiều nhất là túi vải thô đeo sau lưng, hình dáng giống balô lộn ngược ở ta thời trước nhưng quai đeo thô sơ hơn, trong đựng gạo hay một loại ngũ cốc nào đó. Nhìn những đồng chí phụ nữ ăn mặc đồ lính cũ, tuổi cũng trung niên chỉ cao khoảng 1.4m mà đeo balô nặng đến cả 40kg đi nhanh chúi người về phía trước trông rất thương. Mà không chỉ phụ nữ, trẻ con cũng đeo những cái túi lương thực kiểu này cũng to cũng nặng quá khổ. Cả đám đông trông đều như kiến, mang vác nặng nề trên lưng đến nỗi thân trên gần như vuông góc với thân dưới đi lại vội vàng. Có điều đàn ông không mang vác gì hộ cho phụ nữ. Có nhiều đôi vợ chồng và con trai đi với nhau, chồng mặc quân phục đeo túi sache nhỏ bên sườn, vợ và con thì è cổ ra đeo gạo chạy theo bên cạnh. Trên tàu mấy người đi buôn, là Hoa Kiều ở Bình Nhưỡng, lôi cơm với thức ăn ngon lành ra mời tôi ăn chung. Thấy ăn không hết đồ ăn, gà rán và hai loại cá khác nhau, họ bắt phải ăn cố nếu không họ sẽ phải vứt đi. Rõ ràng ở Triều Tiên, mặc dù mọi người đều nghèo như nhau nhưng đã manh nha sự mất công bằng trong phân phối và thu nhập cho dân chúng.

Khoảng 6h30 tối thì Bình Nhưỡng bất ngờ hiện ra. Bất ngờ là vì vừa đang đồng không mông quạnh bỗng thành phố xá xe cộ nhà cửa. Tàu vào ga lúc 7h, tôi vác đồ đi ra thấy phải có đến cả chục nghìn người rồng rắn xếp hàng chờ chui ra một cái cửa ga bé tí. Người bạn đi đón tôi dẫn tôi qua một cửa dành cho người nước ngoài chỉ một chút đã chui ra ngoài.

Đường phố ở Bình Nhưỡng rất to, rất rộng và sạch sẽ mỗi tội không có điện đường. Hôm tôi sang đang là ngày kỷ niệm thành lập quân đội nên một vài phố chính có căng đèn kết hoa, kiểu đèn hàng ngàn con đom đóm chăng quanh thân cây. Xe cộ cũng không có nhiều, chủ yếu là tàu điện và xe buýt. Trước đó vài tháng Trung Quốc có tặng cho Triều Tiên hơn trăm cái xe buýt hai tầng, kiểu và màu sắc rất đẹp nhưng trông như những con công đi vào giữa bầy gà đen.

Sau khi được nghe dặn dò kỹ lưỡng về những gì được và không được làm: không được tự ý nói chuyện với người Triều Tiên, không được chụp ảnh người địa phương hay những tòa nhà công cộng mà không rõ là nhà gì, tôn trọng không nhìn chằm chằm hay sờ vào huy hiệu lãnh tụ mà ai ai cũng đeo, v.v… tôi được các bạn đưa đến câu lạc bộ quốc tế của Bình Nhưỡng nơi người nước ngoài có thể đến ăn uống giải trí. Trên gác hai là các phòng hát, quầy bar, và phòng chơi bi-a rất lớn. Sàn trải thảm và đồ trang bị thì đều là của Nhật, giá cả thì tính bằng đôla Mỹ, rẻ một cách ngớ ngẩn, ví dụ một đĩa thịt gà rán US$0.7, một đĩa thịt bò US$0.95. Phòng ăn thì ở dưới tầng một là một phòng hình chữ nhật ở giữa kiểu như sàn nhảy, các bàn ăn đặt trong hõm tường ghế kê hình móng ngựa. Chỉ có chúng tôi và phía đối diện là một số người của sứ quán Nga, chắc vì thế nên nhạc là nhạc Nga. Đồ ăn rất ngon, các đồng chí phục vụ ăn mặc đẹp, chị em không thấy ai phải đeo huy hiệu chắc là vì làm đối ngoại. Nhân lúc ăn tôi có hỏi về thu nhập của mọi người. Các bạn trả lời là bên này nhà nước bao cấp đủ thứ mỗi tội là đồ có ít quá nên chia đều ra cũng chẳng ai được bao nhiêu. Mỗi người được thêm 150 won một tháng. Tôi hỏi thế là bao nhiêu, trả lời là mua được 1.5kg táo ngoài chợ đen. Hóa ra người Triều Tiên quý táo, cái gì cũng quy được ra táo, vì thế hải quan cũng hỏi tôi là có mang táo vào không.

Có ba loại tiền tiêu được ở Bình Nhưỡng, tiền đô la Mỹ kể cả tiền xu, tiền won dân tiêu và won cho người nước ngoài. Người nước ngoài bình thường thì bắt buộc tiêu đô la Mỹ, lưu học sinh nước ngoài thì có thể đổi đôla tiêu tiền won để hàng tuần đến mua hàng ở cửa hàng hữu nghị. Tỷ giá nhà nước quy định là US1/W2 nhưng nếu đổi cho Hoa Kiều thì có thể được đến 1/8. Như thế có nghĩa khi ăn uống cái gì đó giá USD1 mà trả bằng tiền won thì thực chỉ mất có 25cent. Hoa Kiều ở Bình Nhưỡng buôn bán đủ thứ, môi giới chính trị và lập nhà chứa trá hình.

Có khoảng 700 người nước ngoài ở Bình Nhưỡng, tức là ở cả Triều Tiên, 500 người trong 25 đoàn ngoại giao khác còn lại cán bộ các cơ quan phát triển hay viện trợ của LHQ. Ngoại giao thì không biết thế nào nhưng cán bộ LHQ cứ làm việc 6 tuần thì bị bắt nghỉ đi ra khỏi Triều Tiên một tuần do điều kiện làm việc căng thẳng quá. Tất cả các cơ quan nước ngoài đều nằm trong một khu riêng khá đẹp và nhiều cây cối, có cảnh vệ đứng gác ở ngoài cách nhau 30 m lại có một vọng gác. Trong khu này có cả một siêu thị nhỏ cung cấp lương thực và vật dụng gia đình cho người nước ngoài, đồ cũng phong phú.

Cảm giác trong suốt thời gian ở Bình Nhưỡng là mình luôn là đối tượng bị để ý. Đúng là không ai đi theo nhưng nếu cần thì mình đi đâu về đâu giờ nào đều có người biết. Tôi nghĩ hình thức giám sát này không chỉ áp dụng cho người nước ngoài mà còn là hình thức tự giác đáng biểu dương trong dân chúng với nhau, từ chuyện ăn ở ngủ nghê đến chuyện đeo huy hiệu lệch nếu cần đều có thể thành to chuyện. Việc giám sát đối với người nước ngoài không thuộc diện ngoại giao, tức là đa phần cán bộ phát triển và nhân đạo, đã trở thành một vấn đề công khai nên các bác tây càng đau đầu hơn. Thử nghĩ xem nếu làm việc mà biết là từ việc hắt hơi sổ mũi đến mở cửa bằng tay trái hay tay phải hay ở trong toilet bao lâu đều được đồng chí thư ký ghi chép lại đầy đủ thì hiệu suất sẽ cao thấp thế nào, tinh thần sẽ bị thử thách ra sao? Tôi đồng ý với quan điểm của các bạn Triều Tiên là ngoài các bạn Việt Nam ra tất cả người nước ngoài còn lại đều là gián điệp sang tìm hiểu tình hình và phá hoại công tác sản xuất lương thực của Triều Tiên. Chính vì bọn gián điệp này mà năm nay quá hai tuần mà vẫn chưa có mưa để có nước cấy vụ hè. Để nâng cao tinh thần cảnh giác và ý chí, hàng tuần trên TV đều có một chương trình gọi là thiên đường và địa ngục. Màn ảnh chia làm hai nửa, một bên là những gia đình Triều Tiên hạnh phúc đi sóng đôi trong công viên, trẻ em cầm hoa đeo khăn đỏ, béo tốt hồng hào, màn ảnh bên kia là hình ảnh sụp đổ ở Đông Âu, hay cảnh người ăn xin vô gia cư ở những đường phố Âu Mỹ. Cháy nhà, bom nổ, động đất, núi lở băng tan, bắn giết là những hình ảnh hay được sử dụng. ….

Bình Nhưỡng có rất nhiều tượng đài và công trình kiến trúc công cộng, có những thứ mang tầm quốc tế như khách sạn hình kim tự tháp cao 105 tầng xây để chuẩn bị cho festival sinh viên thế giới mùa hè 1989 mà đến bây giờ vẫn chỉ mới có cái xác nhà to sừng sững một góc trời. Tượng của chủ tịch Kim Nhật Thành bằng đồng cao đến 60m cứ ba năm lại được quét một lớp vàng nấu chảy. Cung thể thao hình nửa quả bí ngô đặt úp to quá mức cần thiết. Chính phủ hay viết báo nói cho dân biết về những cái nhất của Triều Tiên, rằng sông Đại Đồng chảy qua Bình Nhưỡng là sông sạch nhất thế giới; báo New Yorker của Mỹ cách đây không lâu cũng đăng lại một bài của báo Triều Tiên trong đó chủ tịch Kim Chính Nhật được khen là người có khiếu hài hước xuất sắc nhất của thế kỷ 20 và là mặt trời chói sáng nhất của thiên niên kỷ thứ 3, những khẩu hiệu tương tự thế này ở Bình Nhưỡng chỗ nào cũng có. Người Triều Tiên bao năm nay đã được nghe những thứ này nên nói khác đi là không thể chấp nhận được. Một ví dụ là khi từ Bình Nhưỡng về Bắc Kinh, có ba bác cán bộ mò vào toa tàu tôi ngồi chơi, một bác đòi mở lon bia, bác kia hỏi hộp bánh Thái Lan tôi mua bao nhiêu rồi chỉ xin cái hộp chứ cho bánh không lấy hết. Thấy các bác có vẻ vui vui lại về đến gần Trung Quốc rồi tôi mới bạo dạn chỉ tay vào huy hiệu rồi đưa dấu hai tay nắm nhau (thân thiện, bằng hữu) nói Hồ Chí Minh-Kim Nhật Thành. Nói chưa xong cả ba bác đã đứng dậy lảng đi cả. Thế tức là người Triều Tiên đã được dạy là trong số những người vĩ đại, thì người vĩ đại của họ là vĩ đại nhất. Thật uổng hộp bánh của tôi.

 

Cách đây vài năm một nhà báo Việt Nam sang đây về bất bình quá có viết bài gọi người Triều Tiên là rôbôt, gọi chính giới ở đây là độc tài. Tôi nghĩ nhà báo này suy nghĩ có rộng mà không có sâu thật xứng đáng bị cách chức ở báo Phụ Nữ (*) thành phố HCM. Người Triều Tiên coi chuyện kỷ luật quân đội quan trọng, bởi nếu không có kỷ luật thì đất nước đã bị bọn đế quốc sài lang nuốt từ lâu rồi, nên có thể gọi là trại lính chứ nhà tù và chuồng rôbốt thì thật coi thường nước và dân bạn quá lắm. Tính kỷ luật cao giúp cho người Triều Tiên làm được những việc người thường không làm nổi như người nặng 40kg vác gạo nặng 60kg, hay học để giao tiếp được bằng ngoại ngữ chỉ qua sách vở, hay trong điều kiện bị cấm vận thiếu lương thực trầm trọng mà vẫn xây dựng được những công trình kiến trúc khổng lồ sánh ngang tầm với người cổ Ai Cập xây kim tự tháp. Cách Bình Nhưỡng khoảng 20 km có một nơi mà trước đây chủ tịch Kim Chính Nhật khi còn trẻ đến tập quân sự trong vòng vài tháng cũng là nơi có mộ mẹ ông. Trên đỉnh núi cây cối um tùm có một khối đá nguyên khắc hàng nghìn chữ Triều Tiên chắc là lời căn dặn gì đó của tướng quân. Người hướng dẫn nói là khối đá này nặng 300 tấn đưa từ nơi khác về, núi cao 500 m nếu không có kỷ luật thì làm sao mà đẩy lên được? Người hướng dẫn cũng kể là khi tướng quân thi bắn đúng vào ngày giỗ mẹ ông, ông quyết định không lên núi viếng mộ mẹ và ở lại bắn với đồng đội. Trong phần thi nằm bắn từ trên núi xuống bia cách xa 300m ông bắn bốn phát thì ba phát trúng hồng tâm lại chui vào đúng một lỗ, còn phát cuối cũng chắc trong lòng ông xúc động nên chệch vào vai bia. Mọi người khen ông thì ông nói như thế chưa thể nào đáng gọi là xạ thủ bách phát bách trúng được, vẫn còn kém lắm. Tôi nghĩ là tướng quân lúc đấy chỉ khiêm tốn để làm gương thôi chứ thực ra ông là người bắn giỏi. Chỉ hơi tiếc là trong điều kiện đất nước khó khăn đạn dược thiếu, nếu chỉ bắn một phát đã tiêu diệt được kẻ thù thì việc gì phải phí thêm ba phát nữa như thế.

Trong thời gian ở Bình Nhưỡng tôi có gặp bác đại diện UNDP đồng thời phụ trách chương trình lương thực thế giới (WFP) ở Triều Tiên, một số các đồng chí mũi lõ tóc vàng nữa làm phân phối lương thực và phát triển. Trong số 24 triệu dân Triều Tiên thì trên giấy tờ có 6 triệu người phụ thuộc vào nguồn lương thực của WFP. Tổ chức nay kêu gọi các nguồn viện trợ lương thực từ Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu và Mỹ, rồi chuyển bằng tàu biển vào các cảng của Triều Tiên, lương thực thì nhiều đế quốc Nhật Bản và đế quốc Hàn Quốc chỉ dám thuê tàu 10000 tấn chở vào vì sợ ông Triều Tiên ông ấy bắt luôn tàu, nếu tàu to quá thì không có gì mà đền. Triều Tiên thì lên án hai ông kia là cố tình làm chậm quá trình chuyển lương thực vào cho dân đói. Lương thực chuyển đến cảng bốc lên xe tải, WFP trả cả tiền đi lại ăn uống cho lái xe tải và công vận chuyển, còn ông chính phủ chở đi đâu thì không biết, mà đòi kiểm tra thi ông ấy dọa ngay là đòi lại visa. Hàng triệu tấn lương thực hàng năm cứ như thế cứ như thế không biết đâu mà lần, thiên hạ cứ đổ của vào, đến bạn thân là Trung Quốc ngày xưa cũng phải dọa cắt viện trợ vì gạo ngon Trung Quốc cho thì ông ấy cho quân đội ăn một nửa, một nửa ông ấy bán rồi lấy tiền mua gạo mục Trung Quốc cho gia súc ăn về để phát cho dân. Mà ông Triều Tiên ông ấy tính cục lắm, ai nói không vừa ý là ông ấy chơi luôn, xin lỗi giải thích sau nên không ai dám nói.

Vậy thì tại sao Triều Tiên thiếu thân thiện thế mà thế giới vẫn cứ phải đỡ ông ấy dậy? Là bởi vì ông ấy có bom nguyên tử, mà tính ông ấy là tử vì đạo bất kể là đạo gì, thế giới mà để cho ông ấy đói là ông ấy dọa nổ một quả. Cách đây hai ba năm khi chậm mang gạo cho ông ấy ăn, ông bắn hai quả tên lửa bay vọt qua Nhật Bản, thiên hạ chả sợ chết khiếp. Trung Quốc chẳng tiếc ngẩn ngơ là tại sao lại đi dạy ông kia làm bom, đúng là đưa kiếm sắc vào chỗ không có phẩm tiết.

Nếu để ý thì sẽ thấy ở đây có một vòng tròn luẩn quẩn. Không cho ông ấy ăn thì ông ấy chửi, cho ông ấy ăn thì có sức ông ấy chửi càng to. Nên là cứ phải nghe ông ấy chửi mà vừa phải bón cho ông ăn. Trước nay thì thiên hạ đứng từ xa cho ăn để khỏi bị nghe chửi điếc tai quá, nay chính sách mới, đi đầu là Sunshine (Ánh nắng) của TT Hàn Quốc Kim Đại Trọng, cho rằng ông ấy chửi thế là vì ông ấy thiếu tình yêu thương nên sẽ phải xáp lại gần để giúp ông ý làm việc có ích hơn là suốt ngày ngồi mà chửi. Tôi đồng ý với chính sách này, ở nước ta và Trung Quốc có hai bác chắc cũng đồng ý là các bác Nam Cao và Lỗ Tấn.

Đối với Việt Nam, tôi nghĩ là ông Triều Tiên tuy bé nhưng lúc nào cũng trịch thượng coi mình là nước lớn do có ông anh cả Trung Quốc đứng bên. Thời chiến cho ông mượn máy bay ông đếch thèm trả, rồi ông tiếp Polpot như thượng khách, chửi bới Việt Nam xâm lược Campuchia, khi Việt Nam lập quan hệ ngoại giao với Hàn Quốc trong suốt 1.5 năm đại diện của nhà nước không chịu gặp đại sứ Việt Nam để nhận quốc thư. Mới gần đây chính phủ ta lại quyết định gửi tặng ông mấy nghìn tấn gạo. Chắc chắn là những hình ảnh mất mùa thiên tai của Việt Nam đã từng được gửi lên chương trinh thiên đường địa ngục tôi nói lúc trước… tôi thà là làm quỷ ở nước Nam còn hơn làm thiên thần đất Bắc (Hàn).

Triều Tiên không có dấu hiệu thả lỏng của một đất nước đang đến kỳ thay đổi mà ngược lại, sự áp đặt của thể chế có vẻ được củng cố kỹ càng hơn. Mấy năm trước đây nhà nước quyết định đưa vào sử dụng một hệ thống lịch mới tính năm thứ nhất là năm sinh của lãnh tụ Kim Nhật Thành, gọi lịch này là lịch chủ thể. Chủ thể là một biến dạng của chủ nghĩa Marx pha trộn đậm đà với chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi của Triều Tiên, phát biểu những câu kiểu như là chính trị được thực thi trên nòng súng. Đáng buồn là người viết ra hệ tư tưởng mới này trước là hiệu trưởng đại học tổng hợp Kim Nhật Thành, là thầy học của chủ tịch hội đồng quốc phòng tướng quân nguyên soái Kim Chính Nhật đã bỏ nước mà đi thông qua đường đại sứ quán Hàn Quốc ở Bắc Kinh. Năm nay là năm 91 chủ thể, một cách gọi gợi nhớ về một quá khứ của các triều đại phong kiến, ngoài ra chủ tịch Kim Nhật Thành, dù đã chết, trên giấy tờ và văn bản vẫn được coi là chủ tịch muôn đời của Triều Tiên. Sau khi ông mất một năm, Triều Tiên vẫn gửi quốc thư cho đại sứ cầm đi ký tên ông, đến khi các nước phản đối họ mới chịu thôi.

Cách thức này gợi ý về một xu hướng phát triển ở Triều Tiên từ một chính thể cách mạng dân chủ giải phóng nhân dân chuyển sang một triều đại phong kiến với mục đích cuối cùng là biến chủ thể thành một tôn giáo với sự sùng bái vô điều kiện cho các bậc tối cao tinh thần. Nhà nước ở Triều Tiên không có được sự quan tâm thật sự đến hoàn cảnh đáng buồn của người dân như nhà nước ở Việt Nam và Trung Quốc, nên mặc dù nhận ra những sai lầm trong quản lý kinh tế và phương châm đối ngoại vẫn không đi những bước đi cải cách mở cửa và thân thiện với bạn bè quốc tế như ở ta hay ở Trung Quốc.

Thế giới đối với Triều Tiên là một thế giới lưỡng cực, Triều Tiên là chủ thể và cả thế giới đều là thù, với mức độ thù địch khác nhau. Nếu không có biến động gì đáng kể, chỉ 50 năm nữa Triều Tiên sẽ biến thành một dạng sơ khai của một tôn giáo cực đoan ví như đạo Hồi hay Do Thái giáo các dòng chính thống. Hệ thống tăng lữ sẽ ăn trên ngồi trốc và dân thì ngày càng bần cùng. Trong khi phát triển ở Trung Quốc và Việt Nam cải thiện mức sống của người dân ở các vùng nghèo, Triều Tiên đang phát triển theo bước thụt lùi mà mỗi năm thụt lùi sẽ là 10 năm cố gắng sau này. Phát triển ở Triều Tiên, bất kể là có hay không có những giao lưu với miền Nam, bắt buộc phải là một tiến trình tự giác bắt đầu từ bên trong. Chỉ có người Triều Tiên mới giúp được người Triều Tiên mà thôi.

 

Tôi lên tàu ở Bình Nhưỡng khoảng 9h sáng ngày 30-4 đúng ngày giải phóng miền Nam, rất mừng là có đến 7-8 người ra ga tiễn. Bảy tiếng sau khi tàu lên cầu lần này vượt sông Áp Lục về lại Trung Quốc tôi cảm thấy như những ám ảnh và sức ép dồn nén trong đầu suốt cả tuần qua đến lúc này được thả ra hết cả. Hình ảnh đầu tiên nhìn thấy trên sân ga Trung Quốc làm tôi thấy ấm khắp người là hai cán bộ đường sắt Trung Quốc chắc tình yêu với nhau, đang ngồi trên một cái áo mưa ở góc khuất sân ga, anh chàng áo đồng phục để phanh ngực mặt mày hớn hở. Không thấy đâu có súng ống, thép gai, phụ nữ khốn khổ oằn mình dưới sức nặng của bao gạo mục, cờ hoa khẩu hiệu ảnh chú Kim cũng chẳng thấy có, tôi xuống sân ga đứng máy như lăm lăm muốn chụp gì thì chụp, bên cạnh có hai biên phòng Trung Quốc, cô gái đang gọi đùa cậu trai là đồ con lợn. Tôi nhìn lại sang bên phía xa chỉ chưa đầy hai km, cùng chung một khoảng trời, cùng hít thở một bầu không khí nhưng là nơi đau khổ, chịu đựng, và tù túng. Các đồng chí Triều Tiên ơi, hãy còn xa lắm mới đến được thiên đàng, càng xa hơn nếu các đồng chí đi lùi….

Như tôi đã nói ở trên, chuyến đi Bắc Triều Tiên làm cho tôi nhớ lại và hiểu thêm nhiều điều về cuộc sống ở Việt Nam thời trước mở cửa mà trước đây do còn trẻ con tôi chỉ biết chấp nhận như một thực tế cuộc sống. Nhiều năm đã qua, nhờ có đọc và học, tôi đã may mắn có được những công cụ và kỹ năng phân tích để bây giờ không chỉ chấp nhận thực tế mà còn có thể đặt câu hỏi; trong một số trường hợp cụ thể nếu may mắn còn có thể có được câu trả lời.

Đặt câu hỏi, dù có trả lời được hay không, cũng là một hoạt động có ích của con người. Nói không ngoa thì mọi tiến bộ trong cuộc sống loài người đều là kết quả của việc một ai đó đă đặt ra một câu hỏi về một hiện tượng quan sát thấy. Với mong muốn cải thiện điều kiện sống là động cơ chủ đạo, đặt câu hỏi và tìm câu trả lời là những bước đầu tiên một cá nhân, một tập thể, một quốc gia hay cả thế giới phải làm để có một bản đồ dẫn tới những cái mới hơn và tốt hơn.

Để nhận được những câu trả lời có ích trước hết phải biết cần phải hỏi những câu hỏi nào, điều này này phụ thuộc vào việc có đủ thông tin về đối tượng mình quan tâm hay không. Với cách nhìn này, triết học chẳng qua cũng chỉ là môn lý thuyết về phát triển chung của loài người khi mà ba câu hỏi trọng tâm của nó là:
a) Chúng ta từ đâu đến;
b) Chúng ta làm gì ở đây; và
c) Chúng ta sẽ đi đâu tiếp từ đây.

Câu hỏi thứ nhất nhằm tìm kiếm thông tin về quá khứ, về khả năng và tiềm năng; câu hỏi thứ nhì để có thông tin về ý nghĩa cuộc sống xem cái gì đối với chúng ta là quan trọng; trả lời được tốt hai câu hỏi trên, việc trả lời được câu hỏi cuối cùng về tương lai dù khó cũng chỉ là vấn đề thời gian.

*

(*): Tác giả nhầm, tổng biên tập đó là của báo Tuổi Trẻ

 

Bài đã đăng

• Giáng sinh tặng gì? Hãy tặng một túi cam vàng! - Pha Lê (17/12/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 11): Qua Kazakhstan kìa ai tiễn rượu vừa tàn - Đặng Thái (11/05/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 9): Ở Astana mọi thứ đều to đến bất thường - Đặng Thái (10/04/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 8): Bảo tàng, tượng thép dát vàng, khung to mà liệu đồ hàng có to? - Đặng Thái (09/03/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 7): Ở Thủ đô, không ai tin tôi là khách du lịch -  Đặng Thái (27/02/2023)
• Oman-Kazakhstan (bài 5): Chợ mà không có phụ nữ, cũng chẳng có ruồi - Đặng Thái (10/12/2022)
• Oman-Kazakhstan (bài 4): Chống Cộng sản thì làm thế nào? Thì xây điện, đường, trường, trạm! -  (04/12/2022)
• Oman-Kazakhstan (bài 3): Nghìn dặm qua hoang mạc, không thấy lạc đà mà thấy… rùa - Đặng Thái (28/11/2022)
• Oman-Kazakhstan (bài 2): Qua năm ải quan, đứng sáu tiếng - Đặng Thái (21/11/2022)
• Oman-Kazakhstan (bài 1): Vừa đổ xăng, vừa chạy giấy lại vừa học tiếng Nga - Đặng Thái (12/11/2022)

» Xem tiếp...