Khác

Hội họa Trừu tượng: người đẹp trăm tuổi 01. 07. 10 - 10:50 am

Họa sĩ Nguyễn Quân

Clipped của Robin Sperling


 Tuần này, Cà Phê Thứ Bảy tại Sài Gòn tổ chức buổi sinh hoạt Cà Phê Hội Họa với chủ đề:

100 NĂM HỘI HỌA TRỪU TƯỢNG

Diễn giả: Nhà nghiên cứu, phê bình mỹ thuật, Họa sĩ Nguyễn Quân
Chủ trì: Nhà sưu tập mỹ thuật Trần Hậu Tuấn
Địa điểm: Cà phê thứ Bảy, 37 Nguyễn Đình Chiểu, q. 1, TP.HCM

Nhạc sĩ Dương Thụ rất mong anh chị và các bạn đến tham dự. 

 

(SOI: Họa sĩ Nguyễn Quân trên TT&VH trước đó cũng có bài 100 năm hội họa trừu tượng rất bổ ích mà SOI đăng kèm dưới đây. Mời các bạn ở xa đọc bài. Các bạn ở Sài Gòn sẽ được nghe trình bày kỹ hơn nhiều, chi tiết hơn nhiều, và có cả phần thảo luận thú vị.)

 

** 

100 NĂM HỘI HỌA TRỪU TƯỢNG

Họa sĩ Nguyễn Quân

 

Theo chiết tự Hán-Việt, trừu tượng có thể được hiểu như sau: trừu, nghĩa là giữ lại; tượng, nghĩa là hình ảnh; vậy thì hội họa trừu tượng là một kỹ thuật, một thao tác nhằm “giữ lại” những hình ảnh để nó “không đi vào” trong tác phẩm. Những hình ảnh này có thể đến từ bất cứ thứ gì: thiên nhiên, hiện thực, tư tưởng, tình cảm… 

Nhiều nghiên cứu ở phương Tây cho rằng, qua các tác phẩm như Bùa (Le Talisman, 1888) của P.Sérusier, Cánh đồng lúa mì với quạ (Les champs de blé aux corbeaux, 1890) của Van Gogh, Tiếng thét (Le Cri, 1893) của E.Munch, Ngựa trắng (Le Cheval blanc, 1898) của Gauguin, Những bông hoa loa kèn nước (Les Nymphéas, 1916) của Monet… là những phát xuất sớm của kỹ thuật và cái đẹp trừu tượng. 

Cánh đồng lúa mì với quạ – Van Gogh

Về cột mốc 100 năm hội họa trừu tượng, nhiều ý kiến cho rằng tác phẩm trừu tượng thực thụ là Thủy mặc trừu tượng (Aquarelle abstraite) mà Wassily Kandinsky (1866-1944) vẽ năm 1910. 

Thủy mặc trừu tượng của Kadinsky

 Kandinsky chính thức bỏ chức giáo sư đi Munich học hội họa vào năm 1896. Năm 1908, sau khi vượt qua các yếu tố tượng trưng, tranh của ông dần đạt đến sự trừu tượng, mà loạt tranh Bố cục, ngẫu tác, ấn tượng đã thể hiện khá rõ. 

Bố cục 7 của Kadinsky

Về sau cũng có nhiều ý kiến cho rằng kỹ thuật trừu tượng có bắt nguồn một phần từ tinh thần Thiền tông và hội họa thủy mặc của Đông Phương.
Xuất phát của nghiên cứu này vì Kandinsky đến từ Nga, ông là một nhà văn, người nghiên cứu và viết về mỹ thuật, trong đó có mỹ thuật của phương Đông trước khi vẽ trừu tượng.
Bên cạnh đó, một bậc thầy trừu tượng khác là Hans Hartung (1904-1989), nhà tiền phong của nghệ thuật phi hình thể (Art Informel, còn gọi là Tachisme: chủ nghĩa vệt màu), người đã gặp Kandinsky ở Munich, qua Bắc Kinh học về thiền, trước khi vẽ tranh trừu tượng vào năm 1922. 

Bố cục của Hans Hartung

Riêng hội họa trừu tượng ở Việt Nam, đến nay nhiều ý kiến vẫn tạm cho Tạ Tỵ (1921- 2004) là một họa sĩ tiền phong, khi những năm đầu của thập niên 1950 ông đã vẽ những bức tranh trừu tượng. Nếu cứ liệu về cột mốc này đúng, thì tính đến nay, hội họa trừu tượng Việt Nam đã có khoảng 60 năm lịch sử (?). 

Men Rượu của Tạ Tỵ

Một thế kỷ trừu tượng 

Người ta thích đặt sóng đôi những phát minh của vật lý lý thuyết và những phát kiến mỹ thuật châu Âu thập niên đầu thế kỷ 20. Một bên là những thuyết tương đối, thuyết lượng tử, quang điện… bên kia là các thứ “chủ nghĩa” mỹ thuật như lập thể, trừu tượng, biểu hiện… Đó là giai đoạn động đất, động trời làm đảo lộn, thay đổi tận gốc rễ, nền tảng của khoa học và nghệ thuật. Thế giới thay đổi hay cách lý giải và cách nhìn nó đã thay đổi? 

Những bức tranh trừu tượng đầu tiên được quy ước là của họa sĩ Nga V.Kandinsky. Ông là tổng giám đốc đầu tiên của các bảo tàng ở Nga thời Xô-viết nhưng rồi đã lưu vong sang Đức, cầm đầu nhóm Kỵ sĩ xanh, ở đó, ông là giáo sư trường Bauhaus danh tiếng, một lý thuyết gia chiến đấu không mệt cho nghệ thuật mới bên các bậc thầy cự phách khác như P.Klee, Gropius, Le Corbusier…
Từ những tranh phong cảnh vẽ theo kiểu dân gian, Kandinsky lược bỏ mọi yếu tố tả kể, vốn là xương sống của nghệ thuật cổ truyền, xóa bỏ mọi thứ giúp người xem nhận diện được các đối tượng mà họ cho là đã được họa sĩ mô tả. Chỉ còn lại các yếu tố hội họa thuần túy như màu, nét, khối, hòa sắc cùng không gian, nhịp điệu, kết cấu của các yếu tố thị giác nguyên thủy nhất. Vì vậy lúc đầu loại tranh này còn được gọi là hội họa không đối tượng, hội họa không hình, hội họa cụ thể, hội họa thuần túy… Bức tranh giờ đây không còn là cái cửa sổ để người xem nhìn qua đó thấy một cái gì đó ngoài nó. Nó không đại diện, môi giới, PR… cho cái gì nữa, nó chỉ là một đồ vật cụ thể. Người ta thưởng thức nó như bản nhạc không lời mà không đòi phải “hiểu” nó đang định thể hiện, mô tả, kể lể cái gì. 

Kadinsky

Cùng với sự phát triển ở Đức là chủ nghĩa kết cấu ở Nga với các nhà điêu khắc như Lizissky, Gabo… và một nhà tiền phong đơn độc là K.Malevich với trường phái mà ông tự đặt tên là trí thượng (Supremmatism, có nơi dịch là tối thượng – TT&VH). Sau khi quy các bộ phận thân thể những cô gái và ông già nông dân Nga thành các khối cơ bản như chóp, trụ, cầu, lập phương, tam giác… 

Soldier of the First Division của Malevich

ông đi tới bức hình vuông, trong hình vuông chẳng có gì ngoài một hình vuông xám trong hình vuông trắng của khung vải vẽ. 

Vuông đen của Malevich

Song song với Malevich ở Tây Âu có Mondrian đi từ triết xuất hình cây táo xum xuê, rườm rà thành các sơ đồ hình học, chỉ còn các nét tung, hoành và chéo, chia mặt tranh thành các hình vuông, chữ nhật và tam giác trong ba màu cơ bản: đỏ, vàng, lơ. 

  

Cây đỏ của Mondrian

 

Trừu tượng hình học đi tới tối giản về ngôn ngữ và triết lý. Nó gần như trùng với quan niệm thế giới được người họa sĩ thiền Nhật Bản là Sengai (thế kỷ 18) trong bức tranh chỉ có ba hình vuông, tròn, tam giác. Nó cũng không xa các thể hiện ngũ hành của Trung Hoa với ba màu vàng (trung tâm của hoàng đế), đỏ (Đông-mọi), lục (Nam-man), đen (Tây-rợ) và trắng (Bắc-di)…! 

Bức tranh năm 1750 của Sengai

 Không thể phủ nhận rằng lý luận và thực tiễn của chủ nghĩa trừu tượng đã trở thành nền tảng cho mỹ thuật hiện đại nói chung mà nơi ứng dụng nó triệt để nhất là design (thiết kế) và kiến trúc. Ngôi nhà chọc trời hình hộp đầu tiên bằng kính, bê tông, thép với các đường tung và hoành của Mies Van der Rohe (1951) là bức trừu tượng khổng lồ sẽ kéo theo cả “đàn khủng long kính thép” vô cảm sẽ xâm chiếm toàn bộ các đô thị hiện đại! Trong mọi đồ vật ta dùng hôm nay từ cái bút, cái ghế tới máy móc, xe hơi, thời trang… đều có dấu vết cây đũa điều khiển của lý thuyết trừu tượng.

Nhà của Mies van der Rohe

 

Từ những năm 1960 sự “thống trị hà khắc” chủ nghĩa quốc tế và sự duy lý vô cảm của trừu tượng đã bị lên án. Lúc đó tại Mỹ xuất hiện phái “trường màu” (Colorfield) chỉ dùng các mảng màu thuần túy và đặc biệt mạnh là phái biểu hiện trừu tượng (Abstract Expressionism) khởi từ các bức tranh vẽ theo kiểu rắc màu và hành động ngẫu hứng – (Action painting). J.Pollock là người hùng tiền phong, chủ soái của phái này và cũng là biểu tượng đưa Mỹ lên vị trí cầm đầu nghệ thuật phương Tây cho tới gần đây.

Second Coming của Pollock

Ngày nay trừu tượng phổ biến khắp thế giới. Hầu như họa sĩ, nhà điêu khắc nào, ở đâu cũng có lúc vẽ trừu tượng và chỉ ở các trường mỹ thuật rất lạc hậu thì các lý luận nền tảng của nó mới không được giảng dạy. Loại tác phẩm bán trừu tượng (semiabstract) còn phổ biến hơn. Nó tạo dư địa rộng lớn giữa cái có hình và không hình, mô tả một cách ám chỉ, nơi chơi đùa giữa các yếu tố tạo hình thuần túy và các ám ảnh tâm lý hay các hình thể tượng trưng. 

Bới tung nền tảng cũ, xây đắp nền móng mới trừu tượng đồng thời mở rộng biên giới của sáng tạo thị giác như một thể loại mới.
100 năm trừu tượng có lẽ đã kết thúc một vòng đời: từ tiên phong tới cổ điển. 

 

*

Bài liên quan:

– Hội họa Trừu tượng: người đẹp trăm tuổi 
– Trừu tượng = trừu cái tượng? hay tượng nó trừu ? (cập nhật 1) 
– Ai là cụ tổ của hội họa trừu tượng? (cập nhật 2 và kết thúc)
– Bạn chọn lối nào: Không còn hình nữa là trừu tượng? Chắt được tinh chất là trừu tượng?
– Nếu không có “essence”, Pollock hơn hải cẩu Tuần Châu ở chỗ nào?

Ý kiến - Thảo luận

17:44 Thursday,8.11.2012 Đăng bởi:  Nguyễn Đình Đăng

1) Cmt trước của tôi không bàn tới định nghĩa hội họa trừu tượng, mà chỉ bàn tới nghĩa đen của hai chữ Hán trừu tượng 抽象, trong đó trừu đóng vai trò tính từ và có nghĩa đã bị rút ra, tượng là danh từ có nghĩa là hình ảnh. 
...xem tiếp

17:44 Thursday,8.11.2012 Đăng bởi:  Nguyễn Đình Đăng

1) Cmt trước của tôi không bàn tới định nghĩa hội họa trừu tượng, mà chỉ bàn tới nghĩa đen của hai chữ Hán trừu tượng 抽象, trong đó trừu đóng vai trò tính từ và có nghĩa đã bị rút ra, tượng là danh từ có nghĩa là hình ảnh. 
Trừu tượng có nghĩa là hình ảnh đã bị rút ra.
Ví dụ của chữ tượng: 卓文君象 = Trác Văn Quân tượng có nghĩa là "Hình ảnh Trác Văn Quân" - tên một bức hoạ vẽ chân dung người đẹp Trác Văn Quân của hoạ sĩ thời Edo Shiba Kokan (司馬江漢 = Tư Mã Giang Hán). Trác Văn Quân là mỹ nữ đã say mê tiếng đàn của Tư Mã Tương Như đến độ đang đêm bỏ nhà đi theo chàng. Nguyễn Du từng có đoạn tả Kiều chơi đàn:
Khúc đâu Hán Sở chiến trường
Nghe ra tiếng sắt,tiếng vàng chen nhau
Khúc đâu Tư mã Phượng cầu
Nghe ra như oán, như sầu phải chăng?
trong đó Tư Mã Phượng Cầu chính là khúc Phượng Cầu Hoàng (Chim phượng trống tìm chim phượng mái) mà Tư Mã Tương Như đã gảy để quyến rũ Trác Văn Quân. 
 
2) Tinh dầu hoa hồng trong tiếng Anh là rose extract trong đó rose là hoa hồng, còn danh  tử extract (chứ không phải abstract) là phần được chiết ra, tinh dầu. Abstract và extract là hai từ khác nhau.

 
15:56 Thursday,8.11.2012 Đăng bởi:  pho duc tung

Theo mình, cả nghĩa trừu tượng của chú Quân và anh Đăng đều có chỗ chưa ổn. Vấn đề là ở ngữ pháp. Chữ trừu ở đây được dịch là động từ, tượng là danh từ, và ta có hành động "trừu" cái "tượng. 
Theo chú Quân, "trừu" có nghĩa là giữ lại, theo nghĩa như "lọc", c&oac
...xem tiếp

15:56 Thursday,8.11.2012 Đăng bởi:  pho duc tung

Theo mình, cả nghĩa trừu tượng của chú Quân và anh Đăng đều có chỗ chưa ổn. Vấn đề là ở ngữ pháp. Chữ trừu ở đây được dịch là động từ, tượng là danh từ, và ta có hành động "trừu" cái "tượng. 
Theo chú Quân, "trừu" có nghĩa là giữ lại, theo nghĩa như "lọc", có nghĩa là chặn cái "tượng" không cho nó vào tranh.
Theo anh Đăng thì "trừu" có nghĩa là "rút ra", có nghĩa là "hút" cái "tượng" ra khỏi bức tranh.
Dù theo nghĩa nào thì cái "tượng" cũng là phần tử không nằm trong tranh nữa.
Cả hai khái niệm đều sẽ là dạng negative, tức là tranh sẽ được định nghĩa là thực thể nào đó sau khi bỏ đi phần hình. Nói cách khác, đó là định nghĩa tranh trừu tượng "không phải là cái gì" chứ không phải "tranh là cái gì".
Tuy nhiên, thực ra chữ Trừu Tượng theo tôi là một khái niệm positive, tức là nói về bản thân tranh đấy là gì. Theo đúng ngữ pháp Hán Việt, và cũng đúng với những khái niệm abstract painting, thì chữ "tượng" là chủ thể, tức là chỉ bản thân hình tượng được vẽ trong tranh. Và chữ "trừu" là tính từ hóa động từ, nhằm bổ nghĩa cho chữ tượng. 
Chữ trừu ít thông dụng trong tiếng Việt, nhưng nghĩa chữ abstract tiếng Anh rất rõ. Nó là sự tinh lọc, chiết xuất. Như vậy nói là giữ lại cũng đúng, mà rút ra cũng đúng. Giữ lại theo nghĩa là vứt hết cái rườm rà, giữ lại cái cốt lõi, tinh chất. Rút ra theo nghĩa là chọn lọc trong tổng thể lấy ra cái cốt lõi. Tóm lại là vừa phải giữ được cái chính, vừa phải vứt được cái không cần thiết. Ví dụ ta lấy tinh chất hoa hồng từ bông hồng, tóm tắt nội dung của một cuốn sách, đều gọi là abstract.
Trừu tượng là hình ảnh còn lại sau quá trình chắt lọc đó. vì nó là tranh nên vẫn gọi là tượng, nhưng nó không giống một thực thể nào ngoài đời, kiểu như rượu không giống gạo, vì đã qua chưng cất. Tuy nhiên, kiểu gì nó cũng phải có được một essence nào đó rất cô đọng, nồng độ cao thì mới được. Nếu chỉ là vứt hình đi không thôi thì chưa làm rõ được điều này. Một bức tranh không có hình thể gì, nhưng không có độ cô đặc của thông điệp, kiểu như voi hay hải cẩu vẽ thì không đáng tên trừu tượng. 

 

(Đề nghị gõ chữ tiếng Việt có dấu và không viết tắt)

Bài đã đăng

» Xem tiếp...

Tìm kiếm

Tiêu đề
Nội dung
Tác giả