Trường phái

Phùng Dzi Thuần: say với chất nhựa sơn ta 09. 04. 13 - 9:28 am

Phùng Hoa Miên

Là người gốc Hà Nội, họa sĩ Phùng Dzi Thuần năm nay đã cập kề tuổi tám mươi, nhưng ông vẫn say sưa với chất nhựa sơn ta. Chất nhựa đã tạo nên nghệ thuật tranh sơn mài.

Từ tuổi học trò, ông đã ham vẽ. Đến khi vào trường Quốc gia Mỹ nghệ ông đã được thụ giáo các giáo sư họa sĩ Phạm Hậu, Trần Quang Trân, nghệ nhân Đinh Văn Thành – những người thuộc thế hệ vàng trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Anh sinh viên Phùng Dzi Thuần đã bén duyên với nghệ thuật sơn mài truyền thống từ đó.

Con đường đến với nghệ thuật của họa sĩ cũng gặp khó khăn khi bị các chất nhựa cây đáng sợ này hành hạ. Đó là vấn nạn lở sơn cứ lặp đi lặp lại khiến ông có lúc đã toan bỏ học. Tuy nhiên, với động viên, hỗ trợ của thầy và gia đình, ông đã vượt qua và ngày càng ham mê với cái chất liệu độc đáo nhưng cũng hết sức khó tính này.

Năm 1955, Phùng Dzi Thuần thi đậu vào học trường Mỹ Thuật Việt Nam (cùng khóa Tô Ngọc Vân). Thấm thoát đã hơn nửa thế kỷ, ông giờ là hội viên hội Văn học Nghệ thuật Hà Nội, hội viên hội Mỹ Thuật Việt Nam. Ông vẫn miệt mài tìm tòi, thay đổi cách thể hiện và đã gặt hái những thành công, được nhiều đồng nghiệp biết đến.

 

Có dịp gặp và trò chuyện, họa sĩ đã bày tỏ nỗi niềm trăn trở: “Sơn mài – sơn ta truyền thống là vốn tinh hoa của dân tộc nhưng bây giờ thời kinh tế thị trường, nhịp sống gấp gáp, chúng ta đang dần đánh mất nó.” Nhiều họa sĩ giờ đây sử dụng sơn công nghiệp thay sơn ta vì vừa rẻ vừa dễ làm. Trong khi đó thì những người nước ngoài lại muốn tìm hiểu, học hỏi.

Ông cho biết, nghề sơn của người Việt đã có lịch sử lâu đời. Từ thời Lê trong cuốn “Bình vọng Trần thị gia phả” đã nói về ông Tổ nghề sơn. Nghề sơn đã phát triển rất thịnh trở thành nhiều phường thợ có những kỹ thuật độc đáo riêng và giữ bí quyết. Ví dụ như “Sơn Then Đình Bảng”; “Đồ nét và cuống ghép nứa Cát Đằng”; “Hàng tráp quả chợ Bằng (Hà Đông)”; “Hàng chúng khảo chợ Dầu (Nam Định); “Đồ khảm làng Chuôn, làng Tre (Bối Khê, Phú Xuyên, Hà Tây); nghề dát vàng bạc Kiêu Kỵ (Gia Lâm); bột son thần Hàng Gai-Hà Nội.

Nguyên liệu chính của nghề sơn chính là sơn ta (tiếng trong giới chuyên môn thường gọi để phân biệt với nhiều loại sơn khác). Sơn ta được lấy từ nhựa cây sơn trồng chủ yếu ở vùng Trung du Bắc Bộ (Yên Bái, Phú Thọ và Nghĩa Lộ). Cây sơn có rất nhiều giống, được trồng ở nhiều địa bàn trong vùng Đông Nam Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Campuchia, Lào, Thái Lan… Tuy nhiên, theo đánh giá của chuyên gia nước ngoài, giống cây sơn của Việt nam là loại cho nhựa có chất lượng cao nhất. Nhựa cây sơn ta có màu trắng ngà như sữa, là một chất lỏng quánh, có mùi chua nhẹ. Sơn ta có độ dính cao, làm keo gắn rất chắc. Sơn khô rồi rất bền, không thấm nước, không bị mối mọt, chịu được axit và nước biển, chịu nóng cao. Sơn ta tuy cứng nhưng lại có độ dẻo, đàn hồi hòa hợp với cốt gỗ. Khi bị tác động vẫn bám chắc, không bong tróc rạn vỡ. Mặt sơn dễ mài phẳng, có độ trong bóng cao khiến nó tôn màu sắc trở nên rực rỡ, sâu thẳm và bền màu. Đấy chính là những ưu việt của sơn ta. Cùng với nghề sơn truyền thống, sơn ta đã tô điểm cho cuộc sống bằng những tác phẩm phù điêu, điêu khắc, đồ chạm, sơn son thiếp vàng ở những nơi trang nghiêm như cung điện, đền đài, chùa, miêu… cho đến những vật dụng hàng ngày như hộp, tráp, cơi trầu, bàn ghế, tủ…

Ông cho biết, năm 1930 đã đánh dấu một mốc quan trọng trong lịch sử nghề sơn truyền thống, khi trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương chính thức mở xưởng nghiên cứu sơn ta. Sơn ta có điều kiện ứng dụng trong hội họa. Đó là phát minh được kỹ thuật mài ra hình sau khi làm những lớp màu chìm. Và thế là nghệ thuật tranh sơn mài ra đời sau những tìm tòi của các bậc tiền bối như họa sĩ Trần Văn Cẩn, Trần Quang Trân, Nguyễn Khang, Phạm Hậu, Lê Phổ, Nguyễn Gia Trí. Những tác phẩm tuyệt đẹp sử dụng chất liệu sơn mài có thể xem như bằng chứng đầu tiên khẳng định đẳng cấp hội họa đích thực của thể loại này là Trần Quang Trân với tác phẩm “Bờ ao” (bình phong 6 tấm). Lê Phổ với “Phong Cảnh Bắc Kỳ”.

Sơn mài sơn ta truyền thống sử dụng cùng với son thần, vỏ trai, vỏ trứng vàng bạc thật và nhiều màu và chất liệu khác tạo vẻ đẹp lung linh, huyền ảo cho các tác phẩm hội họa mà không một chất liệu nào sánh được. Nó hoàn toàn khác hẳn các dòng sơn của Nhật Bản, Trung Quốc, Lào, Thái Lan chỉ dừng lại ở các đồ thủ công, mỹ nghệ.

Họa sĩ kể liền một hơi về lĩnh vực sơn ta như tuôn nó từ trong máu thịt của mình cùng với niềm tự hào nhưng cũng không dấu được vẻ tiếc nuối lo âu. Ông nay đã ở tuổi xưa nay hiếm. Còn số người đam mê, nhiệt huyết với sơn ta như ông cũng không nhiều. Theo ông, muốn bảo toàn được nghệ thuật tranh sơn ta thì phải làm cho công chúng yêu nghệ thuật phân biệt được tranh sơn ta và tranh sơn công nghiệp (sơn Nhật) như hàng thật với hàng giả. Hiểu được cái đẹp cao quý rất riêng của tranh sơn ta, họ sẽ đến với loại hình này và trân trọng thưởng thức vẻ đẹp lộng lẫy tuyệt vời của nó.

Vào ngày 9. 4. 2013, tại 16 Ngô Quyền, họa sĩ Phùng Dzi Thuần tổ chức triển lãm cá nhân chuyên đề về tranh sơn ta, với mong muốn trình làng trước công chúng yêu nghệ thuật vẻ đẹp đích thực của tranh sơn ta.

Số lượng tranh bày triển lãm lần này chỉ là một phần nhỏ so với khối lượng lớn đang trưng bày tại nhà riêng và gallery của các con ông. Chúc ông mạnh khỏe và giữ mãi được ngọn lửa đam mê với nghệ thuật tranh sơn mài sơn ta truyền thống.

 

*

Bài liên quan:

– 38 tác phẩm, 38 tác giả, tất cả đều yêu chất liệu đầy mê hoặc ấy 
– Nhóm họa sĩ sơn ta Việt Nam
– Viện đến chân tình và cháy lòng thì miễn bàn  
– Chui ra từ đống xà bần, Ngô Lực chống lại tất cả những gì KHÔNG là rác rưởi                 
– Tranh của nhóm Sơn Ta: thiếu tính đột phá, thiếu hồn tranh 
– Có đúng là sơn ta có chất lượng cao nhất?
– Phùng Dzi Thuần: say với chất nhựa sơn ta
– Hãy mua ngay khi cơ hội đến 

 

Bài đã đăng

• KÈN GÕ - cái hay và cái bực mình của một đêm nhạc không đàn dây - Willow Wằn Wại (13/08/2022)
• Ký họa: Xe xe cộ cộ - Candid (14/11/2019)
• Tranh shinhanga: Kawase Hasui –
  họa sĩ của những cảnh bình yên - Hieniemic (28/04/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: “Sóng lừng” của Hokusai - Hieniemic (23/04/2017)
• Tranh “cổ” Nhật Bản: Mỹ nhân "cũ" và mỹ nhân "mới" - Hieniemic (05/04/2017)
• Tranh “cổ” Nhật Bản: “tân bản họa” với mỹ nhân của Itō Shinsui - Hieniemic (26/03/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: tích Benkei trộm chuông chùa Mii - Hieniemic (17/03/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: Tawara Tōda mang ba món quà từ Long cung thành trở về - Hieniemic (06/03/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: hai bức về anh đào đêm và chút phụ lục về Geisha - Hieniemic (20/02/2017)
• Tranh cổ Nhật Bản: Utagawa Hiroshige và “Anh đào đêm ở Phố giữa của Yoshiwara” - Hieniemic (10/02/2017)

» Xem tiếp...