Gẫm & Bình

Làm nghệ thuật cũng như đi bơi: Bơi giỏi rồi hẵng đùa nghịch trong nước 19. 12. 12 - 2:20 pm

Tô Thanh Chowder

 

 

 

Tôi theo dõi tranh luận của Phó Đức Tùng và Phạm Quang Hiếu từ những ngày qua. Đầu tiên là rất thích, sau là ngạc nhiên, vì cách tranh luận.

Một bên là Phó Đức Tùng đòi hỏi nghệ thuật phải đáp ứng tiêu chí X, Y, Z thì mới là có giá trị đích thực. Một bên là Phạm Quang Hiếu thấy cần phải giải thoát nghệ thuật, nghệ sĩ ra khỏi những thang giá trị mà anh coi là cứng nhắc ấy.

Tôi thấy quan điểm nào cũng có cái hay, cái có lý của nó, nhưng nói như Phó Đức Tùng cũng phiến diện, mà nói như Phạm Quang Hiếu cũng phiến diện nốt.

Quả thực, không gì tự do như làm nghệ thuật, mà cũng không có gì khắc nghiệt như làm nghệ thuật. Nếu làm trong ngành khoa học, các bạn sẽ thấy dễ hơn nhiều, vì chuẩn mực của nó rõ ràng lắm, là thứ tiêu chuẩn đã được công nhận, buộc phải tuân theo, sai là sai, không có chuyện “trong sai có đúng, trong đúng có sai”.

Làm chính trị, chính sách cũng thế, cũng có những chuẩn mực về luật pháp, luân lý, dẫu có thể biến báo đi ít nhiều trong một số trường hợp, nhưng vẫn có chuẩn chung.

Trong khi đó, làm nghệ thuật, cái gọi là đẹp-xấu với người này thì rất khác với người kia. Vợ tôi tôi thấy rất xấu, nhưng anh lại thèm thuồng chẳng hạn.

Chính vì không có chuẩn về đánh giá đẹp, xấu, có nghĩa hay vô nghĩa…, mà nghệ thuật và sản phẩm nghệ thuật dễ rơi vào “loạn chuẩn”, người làm nghệ thuật dễ sinh vĩ cuồng, vừa tốt nghiệp mỹ thuật đã gọi mình là nghệ sĩ (trong khi chữ “artist” ở nước ngoài, ở vùng mỹ thuật, đa phần chỉ có nghĩa đơn giản là “họa sĩ”).

Trong một bối cảnh dễ “loạn chuẩn” như thế, việc đặt ra (hay tự đặt ra) những tiêu chí để thực hành hay thưởng thức nghệ thuật là một thái độ tích cực và có lợi cho nghệ thuật, với điều kiện là những tiêu chí đó phải được đi kèm với những ngoại lệ, và có độ lơi lỏng cần thiết, vì đó là nghệ thuật mà, quá khắt khe thì thành ra cứng nhắc, bóp chết các cách tiếp cận có thể rất “bốc”, rất “điên” của người làm nghệ thuật.

Nhưng ngược lại, nếu bám lấy cái phao “nghệ thuật là tự nhiên như nhiên” để mà thực hành và thưởng thức thì sẽ thành ra dễ dãi, nghiệp dư. Chẳng phải ta vẫn sung sướng khi rủ được một tay bạn uyên bác cùng đi xem bảo tàng sao? Vào đó, y chỉ cho ta vì sao bức này đẹp, bức này hay, kỹ thuật nào đã được áp dụng, cái gì là phá lệ, cái gì là vượt lên miêu tả thông thường, tải được cái triết lý sống của tác giả…

Nhiều họa sĩ của Việt Nam không hiểu rõ nguồn cơn, vớ lấy những thứ tưởng là vớ vẩn của phương Tây và thực hành “cái vỏ”, cứ tưởng đó là một thứ nghệ thuật không cần phải giáo huấn, trách nhiệm gì với người xem, cũng chẳng cần tiêu chuẩn về kỹ thuật… Hệ quả là chưa một hộp xà phòng/lon súp/lon Coca/bồn tiểu/bồn cầu nào của họa sĩ Việt bán được cho khách hàng. Vì đó chỉ là cái vỏ.

 

Thật ra, chúng ta ai cũng thế, ngắm cái bồn tiểu của Duchamp hay mấy hộp xà-phòng của Warhol cũng chỉ có thể một lần, Chúng ta không ai tạt qua tạt lại bảo tàng và ngắm những thứ ấy như những tác phẩm mỹ thuật. Chúng kém mỹ thuật về mặt thị giác hơn những showroom thiết bị vệ sinh hay những chồng hàng khuyến mãi xếp trong siêu thị. Nhưng chúng tuyệt vời vì chúng là những “giải pháp” (hay đúng hơn là một trong những giải pháp), cho sự thoát khỏi “gông cùm” của quan niệm “đẹp-xấu” trong mỹ thuật, nghệ thuật. Chúng là bằng chứng của một cuộc cách mạng nổi tiếng, lật đổ những quan niệm quá cứng nhắc, quá khuôn sáo trong thực hành và trải nghiệm nghệ thuật. Và chúng chỉ là biểu tượng, xuất hiện một lần duy nhất. Toàn bộ ý nghĩa lật đổ của chúng nằm trong lần xuất hiện duy nhất ấy. Nếu lặp đi lặp lại, ở những họa sĩ khác, thì thành ngớ ngẩn. Nhất là khi những người đi sau không có gì để phải lật đổ cả. Làm thẳng thớm còn chưa xong mà lật cái gì.

Cũng như hôm qua, trong lúc bơi trên sông, tôi nghĩ: muốn vừa bơi vừa đùa cợt véo tai bạn bơi thì phải biết bơi cho giỏi đã. Bơi chưa giỏi mà còn nghịch ngợm là chìm. Làm nghệ thuật cũng thế, phải vừa rất khắt khe về những nguyên tắc, rồi sau đó thể hiện ra được tự nhiên đến đâu là còn tùy tài.

 

Phạm Quang Hiếu, trong một comment, có lo sợ những phát biểu của Phó Đức Tùng trên Soi sẽ là nguy hiểm, vì các em sinh viên mỹ thuật đọc vào sẽ nghe theo. Tôi cho rằng quan niệm này là quá cẩn thận. Ý kiến của hai anh đều hay cả. Các em sinh viên đọc vào sẽ đều thấy người này có chút lý, người kia có chút lý, rồi tùy theo tài năng, nhu cầu, và cả tính nết nữa…, mà chọn con đường nào: khắt khe hay ung dung. Cũng có thể, nếu đủ tài, các em sẽ dung hòa được cả hai con đường.

Tôi chỉ tiếc là hai anh cứ cãi qua cãi lại theo một cách rất “cận thị”, kiểu dí sát mặt nhau để cãi, người này dập người kia. Sao các anh không tranh cãi thành những bài đơn lẻ, độc lập, song song, mà vẫn là hướng về nhau, đối thoại nhau? Như thế người xem dễ theo dõi, không nản chí, người tranh cãi không phải dùng những từ nhiếc móc, mỉa mai nhau. Sau này nếu có gặp nhau ngoài phố thì vẫn còn cười hề hề được với nhau, thậm chí bàn với nhau về chủ đề các cuộc tranh luận mới, với những bài học mới.

Dù sao, rất cảm kích trước các anh.

Trân trọng.

 

*

Bài liên quan:

– Goyang nghệ trại. Kỳ 2: Lee Jin Ju – Người phụ nữ tàng hình.
– Nhân bình tranh của Lee Jin Ju: Nghệ thuật là để xin (được chia sẻ)? Hay để cho (giải pháp)?
– Anh Hiếu có hiểu lời anh Tùng? Hay tiêu chí lờ nhờ thì có nên làm nghệ thuật? 
– Làm nghệ thuật cũng như đi bơi: Bơi giỏi rồi hẵng đùa nghịch trong nước

Bài đã đăng

• Ballet Kẹp Hạt Dẻ: Giáng Sinh mới có, năm nào cũng phải xem - Willow Wằn Wại (20/12/2023)
• HỎA MÙ NFT VIỆT: lạm thuật ngữ, lạm danh xưng, lạm định giá - Ace Le (15/08/2021)
• Điệu nhảy chết người (phần 2):
  Múa bụng mỗi người một phách - Willow Wằn Wại (11/08/2021)
• “XEM ĐÊM” để thấy những điều không thấy được trong ánh sáng ban ngày - Phó Đức Tùng (15/07/2020)
• Về SKETCH phác thảo, SKETCH ký họa, và SKETCH+ - Hải Kiên (13/06/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 5: Đám cưới - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (21/02/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 4: Buổi triển lãm ở New York - lui lược dịch từ trang của Sotheby’s (28/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 3: Buổi diễn tại Luân Đôn - Lui dịch từ Sotheby’s (10/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 2: Mổ tử thi trong trường Y - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (04/01/2020)
• Young Sen lên voi và xuống chó
  Bức số 1: Young Sen rời quê - Soi lược dịch từ trang của Sotheby's (26/12/2019)

» Xem tiếp...