.

“Chryses đến gặp Agamemnon để chuộc lại con gái” (tranh thế kỷ thứ 4). Chryses quỳ dưới chân Agamemnon, phía sau là gia nhân bưng lọ vàng, bình bạc đến chuộc cô chủ. Không hiểu sao bên cạnh Agamemnon lại có một chú cởi truồng?

Chryses và con bò tế” trên một ly cổ bằng vàng. Con bò này có lẽ để cho lễ tế thần Apollo vì trên trời có thiên thần bay lượn.

Achilles cãi nhau với Agamemnon, sơn dầu, 1832, của họa sĩ Mỹ William Page (1811 – 1885), là bức tranh nhỏ xíu, có 25 x 38cm, hiện trưng bày ở Bảo tàng Nghệ thuật Mỹ Smithsonian. Trong tranh, Agamemnon ngồi trên cao. Achilles cởi trần rút kiếm bảo vệ không cho Agamemnon giết Calchas khi nhà tiên tri này nói ra lý do đáng xấu hổ của trận dịch. Athena giơ tay cản Achilles.

Còn đây là Calchas, nhà tiên tri vĩ đại thời ấy, trong bức tranh “Cuộc hiến tế Iphigenia”. Đây chỉ là bản sao vào thế kỷ 1 ở La Mã một bức tranh vào thế kỷ thứ 4 trước CN của Timanthes, được phát hiện ở Pompeii, và nay thì lưu tại bảo tàng Naples. Iphigenia chính là con gái của Clymenestra (em của Helen) và Agamemnon.

Toàn cảnh bức “Cuộc hiến tế Iphigenia”, sao lại từ tranh của Timanthes, một họa sĩ lớn của Hy Lạp vào thế kỷ thứ 4 trước CN. Đây cũng là bức tranh nổi tiếng nhất của ông. Tích này là: Agamemnon có cô con gái út tên Iphigenia. Khi người Hy Lạp dong thuyền đi đánh thành Troy, gió cứ thổi quẩn làm không đi được. Nhà tiên tri (dại mồm) Calchas tiết lộ rằng đó là do Agamemnon lâu nay cứ khoe khoang rằng mình đi săn chẳng thua gì thần Artemis nên giờ bà ấy mới thù cho, và gió chỉ đổi nếu hiến Iphigenia cho thần. Agamemnon miễn cưỡng chấp thuận, nhưng chính Artemis thổi bay Iphigenia khỏi dàn tế và thay vào bằng một con nai (dù cũng có nhà thơ bảo rằng Artemis chẳng thương hại ai hết, và Iphigenia đã bị giết để tế cho thần săn bắn). Trong tranh, Calchas cao nhất, mặt lo âu. Iphigenia (trông như con trai) tuyệt vọng giơ hai tay. Menelaos xốc nách cô. Odysseus đỡ hông cô. Agamemnon đau đớn đứng một góc che mặt. Có người cho rằng Timanthes là thiên tài khi cho Agamemnon che mặt: ai biết sau bàn tay ấy ông đau khổ đến mức nào; người xem tha hồ tưởng tượng. Trên trời là thần săn bắn Artemis, lại có con nai mà bà sắp sửa thế vào chỗ Iphigenia. Tích về cô bé này còn lắm chi tiết dài dòng nữa, và vụ hiến tế Iphigenia cũng gây nhiều đau khổ cho gia đình của bé sau này, nên xin dành bài học về Iphigenia cho hôm khác.

“Patroclus tách Briseis khỏi Achilles”, tranh tường tại Casa del Poeta Tragico, hiện lưu tại Bảo tàng Khảo cổ học Quốc gia, Naples. Khi Agamemnon bắt Achilles đưa Briseis cho mình, Achilles và Briseis dĩ nhiên quyến luyến, Patroclus là bạn thân (đồng thời cũng là người yêu nam của Achilles) đã tách hai người ra, để Briseis “lên đường” về dinh Agamemnon.

“Patroclus trao Briseis cho sứ giả của Agamemnon”, 1814, tranh của họa sĩ Pháp Pierre-Edme-Louis Pellier. Achilles được mô tả rất võ biền, tứ chi phát triển, trong khi Patroclus – bạn nối khố theo đúng nghĩa đen – là người điều khiển toàn bộ cuộc chuyển giao này. Sau này, có lúc Agamemnon năn nỉ Achilles ra trận bằng cách trả lại Briseis, Achilles cũng không thèm nhận (không biết trong vụ từ chối này có sự phụng phịu ghen tuông của Patroclus không). Mãi đến khi Patroclus chết, Achilles mới nhận lại Briseis (cho đỡ buồn?).

Mang Briseis đi khỏi lều của Achilles”, tranh sơn dầu 1773 của Johann Heinrich Tischbein – một trong những họa sĩ thượng lưu và danh giá nhất châu Âu vào thế kỷ 18, chuyên vẽ giới thượng lưu, tích thần thoại, tích lịch sử. Thực sự là bức này diễn tả tâm lý một cách… không hiểu nổi: Achilles chia tay người yêu mà vẫn bình chân ngồi ở ghế. Briseis (đầu to bất thường) nhìn Achilles như là chào tạm biệt đi hái nấm chứ không phải biệt ly.

“Eurybates và Talthybius dẫn Briseis về cho Agamemnon”, tranh của họa sĩ trường phái Rococo Ý Giovanni Battista Tiepolo vẽ vào thế kỷ 17. Trông Briseis rất buồn nhưng rất gợi cảm. Agamemnon áo mũ chỉnh tề như sắp ra trận, đứng chầu chực sẵn chỉ để… đón gái. Rõ chán!

“Jupiter và Thetis” là bức tranh vẽ năm 1811 của họa sĩ tân cổ điển Pháp Jean Auguste Dominique Ingres, hiện lưu tại bảo tàng Granet, Aix-en-Provence, Pháp. Vẽ năm họa sĩ mới 31 tuổi, bức tranh nêu bật sự đối lập giữa sự oai phong của một nam thần tối cao, với sự thanh thoát, nhẹ nhõm khó cưỡng của một nữ thần. Tranh có khổ rất lớn (3.4m x 2.5m) với Zeus ngồi hiên ngang trên ngai; áo quần, da thịt liền với màu bệ đá dưới chân thành một khối vững chắc. Thetis với những đường cong uyển chuyển, gợi cảm, tuy cầu xin nhưng là người biết ưu thế của mình, tay phải đặt lả lơi “gợi ý” trên hông Zeus, tay trái vươn lên như muốn xoa râu Zeus; bộ váy xanh rêu đậm càng làm cho nền trời xanh thẫm phía sau thêm đáng sợ. Váy xống của nàng rũ bên hông như sắp tuột xuống hết (theo Wikipedia). (Nhân vật trên nền trời có phải Hera? Không lẽ lại là Hera, vì mặt bình thản quá? Bạn nào biết chỉ giùm nhé). Bức tranh là một sự khái quát hóa quan hệ đàn ông – đàn bà: đàn ông mạnh mẽ vừa là ông chủ, vừa là nô lệ của đàn bà ma lanh. Ingres giữ bức tranh này trong xưởng mãi tới năm 1834, tức 23 năm sau, cho đến khi nhà nước mua. Năm 1848, ông làm một bản copy bằng chì (đạo đức thế!). Mãi đến 1911, tranh mới được triển lãm lần đầu tiên tại Paris Salon.

“Các sứ giả của Agamemnon gặp Achilles”, 1801 của Jean Auguste- Dominique Ingres. Các sứ giả đến năn nỉ Achilles bớt giận Agamemnon mà tham chiến. Achilles ngồi ở góc ngoài cùng tranh, được mọi người hướng về; chàng thì ôm đàn lia (chứng tỏ nhàn cư, không quan tâm đến chiến tranh nữa), trong khi quyết định của chàng lúc này sẽ cực kỳ quan trọng đối với cuộc chiến thành Troy đang đến hồi nguy khốn cho quân Hy Lạp. Đặc biệt, Ingres đã rất tài tình khi mô tả mối quan hệ thân thương giữa Achilles và Patroclus: hai chàng đứng kề nhau, với Patroclus rất “uy quyền” và tự tin; trong khi đó, các sứ giả mỗi người một vẻ: hoang mang, đe dọa, lo âu…

Tác phẩm “Patroclus” của họa sĩ tân cổ điển lỗi lạc Jacque Louis David vẽ năm 1780 (hiện lưu ở bảo tàng Thomas Henry, Cherbourg, Pháp). Bức sơn dầu khổ to (1.2 x 1.7m) này mô tả thân hình của Patroclus, bạn thân Achilles. Về màu sắc bức tranh này: David là một họa sĩ nhiệt thành ủng hộ cách mạng Pháp (nên yêu màu đỏ?), đồng thời là bạn thân của nhà lãnh đạo cách mạng tư sản Robespierre. Có thể nói, bức tranh này là một ám chỉ về tình bạn sâu nặng của ông với Robespierre. David, dưới thời cộng hòa Pháp, được coi là một nhà độc tài của nghệ thuật. Sau khi Robespierre bị chém đầu, David vào tù (nên Patroclus trong tranh như đang ngồi trong ngục?). Được chính quyền Napoleon 1 tha, David theo chế độ này và bắt đầu theo phong cách vẽ có tên “empire” (đế quốc, đế chế), dùng toàn màu ấm nóng. Ông có rất đông học trò, và được coi là người có ảnh hưởng nhất đối với nghệ thuật Pháp vào đầu thế kỷ 19.

“Achilles và Patroclus”. Patroclus đang băng bó cho Achilles (hay ngược lại?)

Chi tiết trong bức “Người Hy Lạp và người Troy giành xác Patroclus” của Antoine Wiertz , vẽ năm 1836. Mặt Patroclus nhợt nhạt, áo giáp đã bị lột, thân xác vô tri bị mọi người xâu xé.

“Achilles khóc than cái chết của Patroclus”, vẽ khoảng 1760, của họa sĩ Gavin Hamilton. Trong tranh, Patroclus tái nhợt, nổi bật trên nền ấm nóng của những da thịt còn đang sống và hậu cảnh u ám của chiến tranh. Tuy nhiên hai đùi lại rất đen!

“Achilles trầm ngâm nhìn xác Patroclus” của Giovanni Antonio Pellegrini, một trong những họa sĩ Ý quan trọng nhất đầu thế kỷ 18. Không hiểu sao ông lại vẽ Achilles bụng rất ỏng và mặt thì dửng dưng trước xác Patroclus đã sạm lại.

“Achilles khóc than Patroclus”. không tìm thấy tên tác giả (bạn nào giúp giùm), là một bức rất đẹp và cảm động. Sắc thái đau thương của những người xung quanh được thể hiện rất tinh tế: tất cả như đều lùi lại một bước tế nhị trước sự đau đớn của Achilles.

Achilles chuẩn bị trả thù cho cái chết của Patroclus” – tranh của họa sĩ Hòa Lan Theodore Jaspersz (Dirck) van Baburen, vẽ năm 1624. Sự nghiệp của họa sĩ này rất ngắn và chỉ có vài bức tranh còn được biết đến ngày nay. Trong tranh, Achilles mặc áo màu vàng, bàn tay phải nắm chặt vì giận, tay trái đưa lên trời thề trả thù.

“Thetis an ủi Achilles” của họa sĩ Giambattista Tiepolo, một họa sĩ Ý thuộc thế kỷ 18 nổi tiếng với các bích họa. Trong tranh, Thetis nổi lên từ biển (nhà ngoại), có người đỡ phía sau, bất lực thấy con trai ngồi buồn bã, trống rỗng trên… khung tranh. Đây có lẽ là một bức kiểu tranh tường của Tiepolo, để trang trí một ngôi nhà của một vị quý tộc nào đó, nên phần khung được giới hạn, cũng như nơi Achilles ngồi đúng là một bệ tường.