Bài học Chủ nhật: Prometheus bản I “do dân, vì dân”

Đi và Ở

Tin tức

Nghệ sĩ

Soi học

Bài mới đăng

Bàn luận

Nhân phim đam mỹ bị cấm, nghĩ về tình tri kỷ

Chỉ anh hùng mới có tri kỷ, không có tình bạn giữa kẻ cướp.

Soi học

Bài học Chủ nhật: Prometheus bản I “do dân, vì dân” 25. 03. 12 - 8:11 am

Pha Lê

Đa số thì ai cũng lờ mờ biết về Prometheus, nghe đâu Karl Max còn rất thích vị thần này nữa. Nhưng thật sự thì tích về vị thần này có nhiều bản, có bản hiền lành, bản quậy phá. Hôm nay, xin kể bản “do dân, vì dân” trước.

Một bức tượng khá nổi tiếng về Prometheus, do Paul Manship tạc vào năm 1934, được đặt tại đài phun nước của Rockefeller Plazar, New York. Biểu tượng của ông thần này là ngọn lửa, giống với nữ thần Hestia.

Bản nổi tiếng nhất là của nhà thơ Aeschylus. Theo ông, Prometheus thuộc giống thần Titans, con trai của nữ thần Themis (dù có bản nói là con của Gaia). Ông có khả năng nhìn thấy tương lai (chữ Prometheus trong tiếng Hy Lạp cổ có nghĩa là ‘Tiên đoán’). Vào cái thời Titans đánh nhau với Zeus và các vị thần Olympia, Prometheus lên đồng và thấy được rằng Zeus sẽ chiến thắng, lập ra một triều đại mới. Vốn khôn ngoan, ông hùa theo ủng hộ Zeus. Như mọi người đã biết, sau khi chấm dứt thời kỳ huy hoàng của các Titans, Zeus giam giống thần này xuống âm phủ. Nhưng vì Prometheus đã có công giúp Zeus, nên ông được đặc cách, Zeus cho phép Prometheus sống trên Olympia cùng anh em và con cái của mình.

Tuy nhiên, lúc lên ngôi thì Zeus tính xóa sổ hết những vương vấn của triều đại cũ, trong đó có loài người. Vốn quyến luyến dân phàm tục, Prometheus ra sức ngăn cản Zeus, đến khi Zeus đổi ý mới thôi. Loài người từng được các vị thần kể cho nghe những sự kiện (không tốt) xảy ra ở tương lai, Prometheus xóa sạch các kiến thức này, thay vào đó, ông cho loài người một cảm xúc mới tên “hy vọng”. Ông dạy cho họ những bộ môn như: kiến trúc, thiên văn, toán học, văn học, y học, v.v…

Các vị thần thấy Prometheus chăm chút cho loài người thì bực lắm, nhưng thôi, họ cũng nhịn, chẳng phản đối gì gay gắt. Có điều, Prometheus không dừng lại ở đó, ông còn chỉ họ cách dùng lửa – một kỹ năng của thần (đúng hơn là của Hestia). Zeus tức quá, thề sẽ ra tay trừng trị Prometheus vĩnh viễn. (Nói thêm, Karl Max rất thích Prometheus vì theo ông, vị thần này từ chối nghe lời “cấp trên” để lo cho dân chúng).

Tác phẩm “Prometheus trộm lửa khi Zeus đang nghỉ với Ganymede”, Christian Griepenkerl, thế kỷ 19. Con đại bàng của Zeus đứng ở bên trái, còn Zeus đang ôm cậu thiếu niên Ganymede. Chắc sau khi vui vẻ với trai thì Zeus hết xí quách, lăn ra ngủ khò, chả biết trời trăng gì. Prometheus đang ăn trộm nên trùm khăn đen thui, nhìn dáng vẻ cực kỳ khả nghi. Nhưng lửa ông chôm sao giống cây pháo bông quá.

Zeus làm gì? Ông ra lệnh cho thần rèn què Hephaestus đúc gông cùm và trói Prometheus trên một ngọn núi ở vùng Scythia. Nhưng thần thọt này vốn yếu, hai chân đứng còn không vững nữa là, nên Zeus kêu thần Cratos (sức mạnh) và thần Bia (sức lực) hỗ trợ thần rèn để xích Prometheus (Cratos và Bia cũng là em trai của Nike – thần chiến thắng). Mỗi ngày, Zeus phái con đại bàng sà xuống moi gan Prometheus. Vì Prometheus là thần bất tử, nên ông không chết, gan của ông tự mọc lại sau khi bị đại bàng ăn sống. Vụ tra tấn này cứ thế tiếp diễn trong nhiều năm liền (rất giống nuôi gấu hút mật ngày nay!)

Tác phẩm “Vulcan trói Prometheus”, Drick van Baburen, 1623. Không hiểu sao họa sĩ vẽ cảnh Thần rèn trói Prometheus trong xưởng, đúng ra là phải trói trên núi. Sứ giả Hermes làm gì ở đây thế kia? Hermes xuất hiện sau mà?

Tác phẩm “Prometheus bị trói”, Rubens, 1610. Con đại bàng sà xuống mổ gan Prometheus, trông tội nghiệp nhỉ? Vị thần còn bị trói trong tư thế cởi truồng nữa chứ. May mà con đại bàng chỉ mổ gan, chứ mổ bộ phận nhạy cảm thì không biết ông thần sẽ ra sao.

Đây là hình vẽ dưới đáy của một chiếc cốc uống nước của Hy Lạp, có niên đại 550 trước Công Nguyên. Ý tưởng ở đây là: dòng họ Prometheus chịu nhiều đau khổ. Vị thần này bị trói và bị đại bàng moi gan, còn Atlas – anh trai của ông (bên phải), thì suốt đời phải gánh trái đất trên vai.

Dường như Prometheus phải chịu đau khổ muôn đời muôn kiếp. May mắn thay, ông nhìn thấy được tương lai, và ngày đẹp trời nọ, ông hô rằng: một trong những đứa con của Zeus sẽ mạnh hơn Zeus, và sẽ lật đổ ông. Zeus nghe thấy lời tiên tri (chắc Prometheus phải hô to lắm, chứ thời đấy đâu có điện thoại di động?), ông sợ quá, phái sứ giả Hermes xuống tra khảo: Ai? Ai sẽ lật đổ ta? Nhưng Prometheus nín thin, không nói năng gì.

Tác phẩm “Prometheus bị trói”, Jacob Jordaens, 1640. Prometheus đang bị moi gan (con đại bàng mổ qua bên phải một chút thì được nhiều gan hơn, ở giữa đâu có nhiều gan đâu). Nhưng chắc lúc này Zeus đã nghe thấy lời tiên tri của ông, vì sứ giả Hermes xuất hiện kìa. Ở dưới Hermes là một hòn đá hình đầu người, ý gì đây?

Biết rằng mình phải thả Prometheus ra thì ông ấy mới khai, nhưng Zeus lỡ hứa sẽ trừng trị ông vĩnh viễn rồi, giờ nuốt lời thì kỳ (Zeus cũng hiểu thế nào là “kỳ”?). Ông sai Hermes nhắn với thằng con Hercules bắn chết con đại bàng để cứu Prometheus, và đừng nói cho người nào biết rằng chính Zeus đã hạ lệnh. Hermes gật đầu, đi tìm Hercules để truyền chỉ. Vị thần sức mạnh giết đại bàng rồi gỡ cùm thả Prometheus tự do. Các ông bà thần của Olympia lại nghĩ rằng Hercules là chủ mưu nên tặc lưỡi bỏ qua, theo họ thì Hercules sớm muộn gì cũng sẽ ngỏm củ tỏi (anh phải nếm trải 10 khổ nạn – tích này sẽ kể sau), và xí xóa tội lỗi của Prometheus.

Tác phẩm “Prometheus được Hercules cứu”, Christian Griepenkerl, thế kỷ 19. Con đại bàng bị bắn chết, nằm đơ dưới chân Prometheus, vị thần đưa tay cảm ơn Hercules đã cứu mình. Hercules thì cởi truồng, chắc anh hùng/thần thánh hồi xưa thích cởi truồng chạy lòng vòng cứu người.

Vui vẻ rồi, Prometheus khai: đứa con của Metis sẽ mạnh hơn Zeus. Thế là ông nuốt chửng bà thần này. Cũng vì thế nên thần thông thái Athena chào đời bằng cách chui từ đầu Zeus ra (có bản nói rằng lời tiên tri về Athena không phải do Prometheus phán, nhưng tích Hy Lạp mà, nhiều bản lắm, suy nghĩ riết mệt).

Bản Prometheus hiền lành này khá là phổ biến, nhưng còn một bản nữa, xin kể tiếp vào Chủ nhật tuần sau.

Bài liên quan: